Alfabe Nedir?

Alfabe yazısı, insanlarla ürünlerin, fikirlerle düşünsel yeniliklerin daima iç içe girdiği Akdeniz çevresinde ve Kenan (Fenike ve Filistin) ülkelerinde ortaya çıktı.

Birinci binyıldan beri alfabe oluşturma yönünde birçok girişim olmuştu: hiyeroglif işaretlerini temel alan yaklaşık 30 işaretlik basit bir yazı kullanan, Milattan Önce1800’e doğru, muhtemelen Asya kökenli Sinalı madencilerin girişimi bunlardan biridir. Mısır’la Kenan dünyasının kaynaştığı, Biblos’ta, hiyerogliften yola çıkılarak benzer şekilde hece değerine veya sessiz harflere dayanan 75 işaretli bir sistem oluşturuldu. Asıl yeniliği ise Ugarit yazıcıları yarattı: Mezopotamya işaretleri gibi kile kazınan çivi yazısı görünümdeki karakterler aslında daha o zamandan gelecekteki alfabe sisteminde yerini alan 30 harften oluşuyordu. Ugarit, yani Kenan dünyasının dini edebiyat metinleri, bu yazıyla bize ulaşmıştır. ”’Ugarit alfabesi’” sadece bu siteyle sınırlı kalırken, “eski” olarak adlandırılan Sami alfabesi bugün kullandığımız alfabe sistemlerinin kökenini oluşturdu. İlk kez 11. yüzyılda, Biblos Kralı Ahiram’ın lahdi üzerine kazılı metinde ortaya çıktı; yalnızca sesli harf değerindeki 22 işaretten meydana geliyordu. Bu sistem sırasıyla Aramlar, İbraniler ve Fenikeliler, seferleri sırasında bu sistemi özellikle Batı’ya, Kıbrıs ve Ege’ye taşıdılar. Bu sistemden esinlenerek yola çıkan Yunanlılar kendi alfabelerini yarattılar. Dünyada ilk kez, sessiz ve sesli harflerin yazıya, dökülmesine dayalı ilk gerçek alfabeyi kullananlar, Milattan Önce 11. yüzyılda Yunanlılardır. Etrüskler tarafından yeniden ele alınan ve İtaliklere, daha sonra da Latin halklarına aktarılan bu alfabe, tüm Akdeniz dünyasında kullanılacaktır.

Abaza Alfabesi (Aşuva-Aşharuva)

Kitap Harfi	El Yazısı	Türkçe Okunuşu	Örnek Sözcükler
А а	А а	A	аны anne; арáъа burada; швáбыж çok; хáбза adet
Б б	Б б	B	áба  baba; багá  tilki; бамби pamuk; барá görmek
В в	В в	V	варена reçel; вагóн vagon;  вишна vişne
Г г	Г г	Sert G	гáра beşik; ларбгIвыга gözlük; áлгара bitirmek
Гв гв	Гв гв	Sert GU	гвы kalp; гвла komşu; мгва karın; гвагвыщ hindi
Гъ гъ	Гъ гъ	Ğ	гъны kış; дзыгъба gemi; агъá düşman; гъыч hırsız
Гъв гъв	Гъв гъв	ĞU	гъвра dizgin; чвартагъвы yatak; чвагъварá çift sür.
Гъь гъь	Гъь гъь	Sert Ğ	квтIагъь yumurta; тыгъь koç; багъьá sağlam, güçlü
Гь гь	Гь гь	Yumuşak G	псáдгьыл vatan; гьагьáра halka; гьажьы yuvarlak
ГI гI	ГI гI	Ğ (Y gibi)	áгIа zaman; пссгIачIвы kuş; гIáхвра almak
ГIв гIв	ГIв гIв	ĞÜ (YÜ)	мгIва yol; гIвыга ayna; згIва hastalık;гIвра koşmak
Д д	D д	D	ду büyük; дагв sağır; дызда kim; хъвда boyun
Дж дж	Dж дж	Kalın C	джыш sarmısak; джыр çelik
Джв джв	Dжв джв	Kalın CÜ	джвджварá yıkamak; джвылцIра çıkmak
Джь джь	Dжь джь	C	джьыкIа tuz; джьма keçi; джьымщы soğan
Дз дз	Dз дз	DZ	дзы su; тдзы ev; пшдза güzel; дзны sonbahar
Е е	Е е	E (Uzun)	тен sincap; чIвец kıvılcım; пещ oda; гьей balina
Ж ж	Ж ж	Kalın J	бжáра kusur; жыхьра acıma; жра kazmak
Жв жв	Жв жв	JÜ	жвла sülale; ажвá kelime, söz; ужвы şimdi
Жь жь	Жь жь	J	ажьá tavşan; щыбжьáн öğle; жьы et; бжьы ses
З з	З з	Z	бзи iyi; бызшвá dil, lisan; мзы ay; хъыза yorgan
И и	U и	İ	бзира iyilik; инат inatçı; квчIис civciv
Й й	Û й	Y	йыба yetim, öksüz; айшыс kısa; áйсра savaş
К к	К к	K	кыт köy; кытча bilmece; лактá yüz, sima
Кв кв	Кв кв	KU	квыджьмá kurt; сквшы yıl; ква yağmur
Къ къ	Къ къ	Kalın K	къару kuvvet; къраль devlet; къабльá güney
Къв къв	Къв къв	Kalın KU	къвыд fasulye; къвий kuyu; чрыкъв çizme
Къь къь	Къь къь	Kalın K	чIвкъьа ekşi; хъчхъкъьа yastık yüzü
Кь кь	Кь кь	K (kâr)	швокь tüfek; шIарыцкьага havlu; тамщáкь tabak
КI кI	КI кI	Sert K	кIартIóф patates; закIы bir; кIамбыщ manda
КIв кIв	КIв кIв	Sert KU	чкIвын genç; шкIвокIва beyaz; кIвдыр eyer
КIь кIь	КIь кIь	Sert K (G)	кIьарáхва tabanca; кIьадыгв avlu; кIьатIи bağırsak
Л л	Л л	L	лымхIа kulak; ла köpek; ладзы gözyaşı; ласá yün
Ль ль	Ль ль	Yumuşak  L	льáльа zayıf; льáжьа suç; чыльа ipek; хальáтI hata
М м	М м	M	мара güneş; мгъы diken; мшы gün; щымтá sabah
Н н	Н н	N	напIы el; нáша salatalık; анхщá teyze; бна orman
О о	О о	O	согIá hediye; локI masal; тобá tepe; цIолá derin
П п	П п	P	па oğul; пслачвá balık; джьып cep; пыкв dudak
ПI пI	ПI пI	Sert P	пIáхьа süre, vade; квпIи fincan; щапIы ayak
Р р	Р р	R	расá fındık; рымдза sandalye; áпхьарта okul
С с	С с	S	сарá ben; сасы misafir; сыс kuzu; псарт makas
Т т	Т т	T	табá tava; тажв yaşlı kadın; тахъхарá istemek
Тл тл	Тл тл	LH (TL)	тлапáд çorap; тлáпIа değerli, pahalı; тлаш güçlü
Тш тш	Тш тш	Sert Ç	тшы at; датшá diğer; тшадá eşek; тшбыг tırpan
ТI тI	ТI тI	Sert T	кIвтIу tavuk; тIáтIа yumuşak; щтIáлра yatmak
У у	У у	U (VU)	уасá koyun; уандыр araba; уахьчIвá bugün
Ф ф	Ф ф	F	фыр kahraman; фачыгIв şeker; фарá yemek yemek
Х х	Х х	H	хшы süt; ахщá kızkardeş; хпа üç; уасáхча çoban
Хв хв	Хв хв	HU	хвáша cuma; хвба beş; хвырта yara; хвит özgür
Хъ хъ	Хъ хъ	H	хъа baş; хъылпá şapka; хъáцIа adam; хъарá uzak
Хъв хъв	Хъв хъв	HU	чIáхъва ekmek;хъвлап akşam; хъвыц saç; хъва kül
Хь хь	Хь хь	H	хьзы ad; хьапщ altın; хьта soğuk; хьыгIа ağrı
ХI хI	ХI хI	H	хIа armut; хIарá biz; рыцхIа zavallı; мхIáчIва kaşık
ХIв хIв	ХIв хIв	HÜ	хIваспá bıçak; хIвынап fare; хIварá demek, söyl.
Ц ц	Ц ц	TS	тáца gelin; yenge; мца ateş; цха bal; царá gitmek
ЦI цI	ЦI цI	Sert TS	цIла ağaç; цIхы gece; цIыдз pire; пцIа bıyık
Ч ч	Ч ч	Ç	чуан kazan; чмазагIвы hasta; чарх tekerlek
Чв чв	Чв чв	ÇÜ	чвынцIы sinek; нчва tanrı; тгIачвá aile; чва uyku
ЧI чI	ЧI чI	Sert Ç	мачI az; чIарáчIа süslü; чIáчIа karaciğer
ЧIв чIв	ЧIв чIв	Sert ÇÜ	чIва elma; хырчIвы yoğurt; чIван et suyu
Ш ш	Ш ш	Kalın Ş	шыла un; лашáра aydınlık; пша rüzgar; хáша çarş.
Шв шв	Шв шв	ŞÜ	швы kapı; хъышв pencere; мшвы ayı; ашвá şarkı
ШI шI	ШI шI	Sert Ş	шIа ağız;genç; шIыц yeni; тшшIыс tay; шIыпIа yer
Щ щ	Щ щ	Ş	щымта sabah; щта evet; ащá erk.kardeş; пщба dört
Ъ ъ	Ъ ъ	Sertleşt. İş.	зъарáйа kaç, ne kadar; ъахIльы akraba; мъа kemer
Ы ы	Ы ы	I	сыс kuzu; ныха yemin; цгвы kedi; сы kar
Ь ь	Ь ь	Yumuş. İş.	гъь, гь, джь, жь, къь, кь, кIь, ль, хь
I I	I I	İnceltme İş.	гI, гIв, кI, кIь, пI, тI, хI, хIв, цI, чI, чIв, шI

1: акы (a’kı)

2: ҩба (ğüba)

3: хҧа (hpsa)

4: ҧшьба (psşba)

5: хәба (heba)

6: фба (fba)

7: бжьба (bjba)

8: ааба (aaba)

9: жәба (j’ba)

10: жәаба (j’aba)

11: жәеиза (j’eiza)

12: жәаҩа (j’ağüa)

13: жәаха (j’aha)

14: жәиҧшь (j’ipsş)

Almanca

Almancanın toplam 30 harfi vardır, 29 harfi büyük ve küçük yazılır.

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

Ü

Ö

Ä

a

b

c

d

e

f

g

h

i

j

k

l

m

n

o

p

q

r

s

t

u

v

w

x

y

z

ü

ö

ä

ß

Sesli harfler

A, I, O ve U harfleri Türkçedeki gibi okunur. E harfi ses tonu olarak biraz I harfine benzer.

Sessiz harfler

Sessiz harflerin okunuşu biraz farklıdır. Sessiz harfin bazılarının önünde (e-), bazılarının arkasında (-e) okunur.

Parantez içindeki kelimeler okumanıza biraz yardımcı olabilir. Parantez içinde okunuşu gösterilmeyen harfler Türkçedeki gibi okunur.

B	-e (beni)
D	(demin)
F	e- (efendi)
G	-e (geri)
H	-a (Türkçedeki gibi okunur hasta)
J	-yot (Türkçedeki y harfi gibi okunur)
K	-a (Türkçedeki gibi okunur kalem)
L	e- (ellemek)
M	e- (emmek)
N	e- (ender)

P	-e (peri)
Q	-u (kurşun)
R	ea (meal)
S	e- (esnemek)
T	-e (televizyon)
V	fav (f harfi ile okunur vater – fata)
W	-e (veli)
X	iks (iksir)
Y	(üpsilon bu harfle başlayan kelime yok denecek kadar az)
Z	(tset gibi, kısa okunur)

Ü, Ö ve Ä (Umla)

Ü ve Ö aynen Türkçedeki gibi okunur.

Ä Türkçe’deki ‘özlem’ veya ‘gel’ kelimelerindeki e sesleri gibi açık şekilde okunur, ‘ev’ veya ‘gelin’ kelimelerindeki gibi kapalı şekilde değil.

Diftonglar

• ei, beraber Türkçe’deki ‘ay’ şeklinde okunur. Örnek: Das Eis (buz) ays okunur. Die Türkei (Türkiye) Türkay okunur.
• eu beraber ‘oy’ olarak okunur. äu da aynıdır. Europa (Avrupa) oyropa olarak okunur.
• au ‘av’ gibi okunur. Das Haus (ev)
• sch → ‘ş’ olarak okunur. Örneğin der Tisch (masa) ‘tiş’ şeklinde okunur.
• tsch → ç Tschüs (bay bay/görüşürüz) ‘çüs’ şeklinde okunur.
• ie beraber uzun i olarak okunur
• ch → Kalın H (sadece h iki ünlü arasında ‘y’ gibi okunur. Ich gehe)
• ck → Kalın K

Cümle başında st ve sp, şt ve şp olarak okunur.

V Harfi

V harfi başta olursa ‘f’ olarak okunur.

Der Vogel (kuş) fogıl okunur.

ß-harfi

Almancaya ait olan ß harfi, normal “s” gibi okunur. Eski bir harf olup ve artık az kullanılmaktadır.

Özellikleri:

• ß harfi hiçbir zaman kelimenin başında yer almaz.
• Küçük harfi yoktur, her zaman büyük yazılır.
• ß yerine kelimeyi iki tane ‘s’ kullanarak da yazabilirsiniz. (Straße ya da Strasse)

Die Straße	(sokak, yol, cadde)
Der Gruß	(selam)
Der Spß	(şaka, eğlence)

s, ß ve ss aralarındaki fark

Straße: içindeki ß harfi, a harfini uzun okutur.

Fass: içindeki çift s, a harfini kısa okutur.

Not: 1996 yapılan reformda, Almanca bazı değişikliklere uğradı. Almancanın yazılışını kolaylaştırmak amacıyla yapılan bu reformlar, 2004 ve 2006’da yeniden biraz değiştirildi.

Reformun sayesinde ß harfi bazı kelimelerde, mesela Fluss (nehir) ve Fass (Fıçı) gibi kelimelerinde ss‘ye çevrildi.

Arap Alfabesi

خ	ح	ج	ث	ت	ب	ا
Khı	Ha	Cim	Peltek Se	Te	Be	Elif
ص	ش	س	ز	ر	ذ	د
Sad	Şın	Sin	Ze	Ra	Zel	Dal
ق	ف	غ	ع	ظ	ط	ض
Kaf	Fe	Ğayın	Ayın	Zı	Tı	Dat
ﻻ	ه	و	ن	م	ل	ك
Lamelif	He	Vav	Nun	Mim	Lem	Kef
						ى
						Ye

Arap Alfabesi

Osmanlı Devleti dahil, İslam dininin yayıldığı coğrafyada büyük ölçüde benimsenmiş, Latin alfabesinden sonra dünyada yazı dili olarak en çok kullanılan yazı sistemidir

Türkiye Cumhuriyeti Devleti 1928 yılında Latin alfabesiyle yazı sistemine geçmiştir Arap alfabesi M.S. 2-4. yüzyıllar arasında Nebati yazısından gelişmiş olmakla birlikte günümüze ulaşan en eski yazı örnekleri MS 6 yüzyıla aittir. Sağdan sola yazılan Arap alfabesinde bulunan 28 ünsüzün, 22 tanesi Sami alfabesinden geçerken şekil değişikliğine uğrayan sesler olup, geri kalan altı ses Arapça’ya özgüdür.

Asur Alfabesi

The Assyrian Alphabet

Aurek-Besh Alfabesi (Aurek-Besh Alphabet)

Aurek-Besh Alfabesi (Aurek-Besh Alphabet)

Kategori: Alfabeler

Aurek-Besh alfabesi, Jedi’ın Dönüşü filminde ve Star Wars ile ilgili bir dizi yayında yer almaktadır. Filmde Galatik İmparatorluğun dilini yazmak için kullanılmıştır. Alfabenin Aurebesh olarak bilinen bir versiyonu, West End Games’in The Star Wars Rol Yapma Oyununda yer alır ve grafik sanatçısı Stephen Crane tarafından tasarlanmıştır ve orijinal olarak bir tasarımcı ve Stars Wars filmlerinde F/X uzmanı olan Joe Johnston tarafından yaratılmıştır.^[1]

‘”Aurek-Besh” (“Aurebesh” olarak da bilinir), “Star Wars” evreni için tasarlanmış, ilk olarak “Star Wars Episode VI: Return of the Jedi”da anlaşılmaz bir şekilde kullanılan yazılı bir alfabe sistemidir. kadar değildi) ^[2]

Kaynaklar / Sources

[1] www.omniglot.com/writing/aurekbesh.htm
[2] commons.wikimedia.org/wiki/File_talk:Aurek-besh_alphabet.png

Azerice

Əlifba

Harfin adı	Fars-Arap	Latin	Kiril	Latin	UFA (IPA)
	—1929	1929–1939	1958–1991	1992—
a	ﺍ	A a	А а	A a	[ɑ:]
bı	ﺏ	B в	Б б	B b	[b]
cı	ﺝ	C c	Ҹ ҹ	C c	[ʤ]
çı	چ	Ç ç	Ч ч	Ç ç	[ʧ]
dı	ﺩ	D d	Д д	D d	[d]
e	ﻩ	E e	Е е	E e	[ɛ]
ə	ع	Ə ə	Ə ə	Ə ə	[æ]
fı	ﻑ	F f	Ф ф	F f	[f]
gı	گ	G g	Ҝ ҝ	G g	[gʲ]
ğı	ﻍ	Ƣ ƣ	Ғ ғ	Ğ ğ	[ɣ]
hı	ﺡ,ﻩ	H h	Һ һ	H h	[h]
xı	ﺥ	X x	Х х	X x	[x]
ı	ی	Ь ь	Ы ы	I ı	[ɯ]
i	ی	I i	И и	İ i	[ɪ]
jı	ژ	Ƶ ƶ	Ж ж	J j	[ʒ]
kı	ک	K k	К к	K k	[k]
qı	ﻕ	Q q	Г г	Q q	[g]
lı	ﻝ	L l	Л л	L l	[l]
mı	ﻡ	M m	М м	M m	[m]
nı	ﻥ	N n	Н н	N n	[n]
o	ﻭ	O o	О о	O o	[ɔ]
ö	ﻭ	Ɵ ɵ	Ө ө	Ö ö	[œ]
pı	پ	P p	П п	P p	[p]
rı	ﺭ	R r	Р р	R r	[r]
sı	ﺙ,ﺱ,ﺹ	S s	С с	S s	[s]
şı	ﺵ	Ş ş	Ш ш	Ş ş	[ʃ]
tı	ﺕ,ﻁ	T t	Т т	T t	[t]
u	ﻭ	U u	У у	U u	[u]
ü	ﻭ	Y y	Ү ү	Ü ü	[y]
vı	ﻭ	V v	В в	V v	[v]
yı	ی	J j	Ј ј	Y y	[j]
zı	ﺫ,ﺯ,ﺽ,ﻅ	Z z	З з	Z z	[z]

Babil Alfabesi

Babylon (Babel) Alphabet

Bodo Alfabesi

Bodo Alfabesi

Braille, Körler Alfabesi

Braille, Körler Alfabesi

Braille alfabesi veya Körler alfabesi; 1821 yılında Louis Braille tarafından geliştirilmiş görme engelli insanların okuyup yazması için kullanılan bir alfabe yöntemidir. İki kolon taşıyan dikdörtgen düzen üzerine dizilmiş altı kabartılmış noktadan oluşur. Her iki kolonda üçer nokta bulunur. Noktalardan her biri 64 farklı kombinasyondan birini oluşturması için farklı şekillerde dizilir.

Bu harfleri isimlendirmek için noktaların bulunduğu her bir pozisyon, yerlerine göre söylenir;

* yukarıdan aşağıya, sol yanda 1’den 3’e kadar (temsilî L harfi)
* sağ ve sol yandan birinci (temsilî C harfi)

Braille sistemi aslında Charles Barbier’in Napolyon’un talebi doğrultusunda, askerlerin gece karanlığında ışık olmaksızın anlaşmalarını sağlamak için geliştirdiği sisteme dayanır. Barbier’nin sistemi çok karışık ve öğrenilmesi zordu zira askeriye tarafından da reddedilmişti. 1821 yılında Charles Barbier, Paris Millî Enstitüsü’nün körler bölümünü ziyaret etti ve Louis Braille ile tanıştı. Braille, Barbier’in en büyük eksiğinin, alfabesinin sahip olduğu temsilî harflerin insanın parmağını hareket ettirmedikçe anlaşılamaması olduğunu söyledi. Bu buluşta bir sembolden diğerine hızlıca geçilemiyordu. Kendisinin değişikliği, kör alfabesinde devrim yapan 6’lı nokta sistemiydi.

Braille yazım sistemi, karakterleri dünyada ilk kez ikili şema ile gösteren yazı sistemidir. Ana dili Fransızca olan Braille’nin Fransızca’daki aksan harflerini göstermekte kullandığı gibi, Braille yazı sisteminde, örneğin Türkçe için Ö, Ü, Ğ, Ç, Ş seslerini göstermek için de yeni semboller oluşturulur. Bunun haricinde kullananlarına sadece 64 mümkün seçenek sunan yazım sistemi, matematik ve müzik sembolleri içinde tasarlanan işaretleri kapsayabilir. Ayrıca, öğrenenlere daha hızlı okuma teknikleri de öğretilir.

Braille’den Önce

Yaklaşık 600 yıl önce de Suriyeli seçkin bir Arap profesör olan Zain-Din el Hamidi notlarını tutmak ve kitaplarını yazmak için kendi geliştirdiği bir sistemi kullandı. Doğduktan kısa bir süre sonra görme yetisini kaybeden profesör buna rağmen hukuk ve yabancı diller konusunda kendisini, kendi hazırladığı alfabeye çevirttiği kitapları okuyarak oldukça geliştirdi.

Bulgarca

Bulgar harfleri	Harfin adı	Okunuşu
Аа	a	a
Бб	bı	b
Вв	vı	v
Гг	gı	g
Дд	dı	d
Ее	e	e
Жж	jı	j
Зз	zı	z
Ии	i	i
Йй	i kratko	y
Кк	kı	k
Лл	lı	l
Мм	mı	m
Нн	nı	n
Оо	o	o
Пп	pı	p
Рр	rı	r
Сс	sı	s
Тт	tı	t
Уу	u	u
Фф	fı	f
Хх	hı	h
Цц	tsı	ts
Чч	çı	ç
Шш	şı	ş
Щщ	ştı	şt
Ъъ	ı	ı
Ьь	ermalık	ğ ile y’nin arası
Юю	yu	yu/ü
Яя	ya	ya

Not: “Д” ve “Ж” harfleri yan yana gelince c sesini verir.

          "Цц" harfi, "TSI" olarak okunur.

Çin Alfabesi

Chinese Alphabet

Doğu Adığe Alfabesi (Kadarbey)

KitapHarfi	ElYazısı	Türkçe Okunuşu	Örnek Sözcükler
А а	А а	A (uzun)	адакъэ horoz; адэ baba; ар o; абдж cam; ауэ fakat; ахъшэ para
Э э	Э э	A-E arası	экзамен sınav; анэ anne; банэ diken; мэжэлIэн acıkmak
Б б	Б б	B	бэ çok, bol; бажэ tilki; бзу kuş; бзэ dil; бжэ kapı; бжьэ arı
В в	В b	V	вагъуэ yıldız; вакъэ ayakkabı; вы öküz; вэн kaynamak
Г г	Г г	İnce Ğ	гын barut; гыбзэ beddua; гыз inleme; жыг ağaç; лъагэ yüksek
ГУ гу	ГУ гу	GU	гу kalp; гугъэ umut; гущэ beşik; джэгу düğün, oyun; нэгу yüz
Гъ гъ	Гъ гъ	Kalın Ğ	гъэ yıl; гъатхэ ilkbahar; гъэр esir; гъыбзэ ağıt; гъын ağlamak
Гъу гъу	Гъу гъу	Kalın ĞU	гъуджэ ayna; гъунэгъу komşu; гъуэгу yol; гъущI demir
Д д	Д д, g	D	дэ biz; ceviz; дыдж acı; дахэ güzel; дыгъэ güneş; дагъэ yağ
Дж дж	Дж дж	C	джанэ gömlek; джэд tavuk; джэдыкIэ yumurta; джэду kedi
Дз дз	Дз дз	DZ	дзэ diş; ordu; дзыгъуэ fare; дзын atmak; бадзэ sinek
Е е	Е е	E, YE	е kötülük; езы kendi(si); емыкIу ayıp, uygunsuz; ефэн içmek
Ё ё	Ё ё	YO	(Sadece Rusça sözcüklerde) ёлк yılbaşı çamı
Ж ж	Ж ж	J	жей uyku; жэм inek; жэщ gece; жыжьэ uzak; жэн koşmak
Жь жь	Жь жь	Kalın J	жьэ ağız; жьакIэ sakal; жьауэ gölge; жьы yaşlı, eski; rüzgar
З з	З з	Z	зы bir; закъуэ yalnız, tek; зауэ savaş; захуэ doğru; мазэ ay
И и	И и	İ, Yİ	ин büyük; и sekiz; из dolu; илъэс yıl; иджы şimdi; икIи ve
Й й	Û й	Y	бей zengin; дэжьей fındık; бий düşman; йофэ içiyor
К к	К к	K	класс sınıf; компот komposto; кино sinema; кран vinç; musluk
Ку ку	Ку ку	KU	куэд çok; куэ kalça, but; куу derin; курыт orta; хьэку fırın
КI кI	КI кI	Sert Ç	кIыхь uzun; кIэ kuyruk; son; кIапсэ ip; пкIэлъей merdiven
КIу кIу	КIу кIу	Sert KU	кIуащIэ güç, kudret; кIуэцI iç; кIуэн gitmek; щакIуэ avcı
Къ къ	Къ къ	Kalın K	къабзэ temiz; къыр kayalık; къафэ dans; къэкIуэн gelmek
Къу къу	Къу къу	Kalın KU	къуэ oğul; къуажэ köy; къуэш erk. kardeş; мэкъу ot
Кхъ кхъ	Кхъ кхъ	Kalın K	кхъэ mezar; кхъыIэ lütfen; кхъапIэ kepek; mezar yeri
Кхъу кхъу	Кхъу кхъу	Kalın KU	кхъухь gemi; кхъуэ domuz; кхъуей peynir; шIакхъуэ ekmek
Л л	Л л	L	лы et; лэгъуп kazan; лэч boya; лэныстэ makas; мыл buz
Лъ лъ	Лъ лъ	LH	лъы kan; лъашэ topal; лъэпкъ soy; halk; лъакъуэ ayak
ЛI лI	ЛI лI	Sert LH	лIы adam; koca; лIыкIуэ elçi,aracı; лIэн ölmek; плIы dört
М м	М м	M	мафIэ ateş; мэл koyun; мэз orman; мащIэ az; мывэ taş
Н н	Н н	N	нэ göz; нобэ bugün; нысэ gelin; yenge; нащэ salatalık; нэф kör
О о	О о	O	оперэ opera; офицер subay; бо ahır; сокIуэ gidiyorum
П п	П п	P	псы su; пэ burun; псэ can; ruh; пхъэ odun; пэж doğru
ПI пI	ПI пI	Sert P	пIэ yatak; пIалъэ süre; пIащэ iri; лъапIэ pahalı; değerli
Р р	Р р	R	радио radyo; рецепт reçete; рентген röntgen; иджыри henüz
С с	С с	C	сэ ben; bıçak; сымаджэ hasta; сабэ toz; сыт ne; саугъэт hediye
Т т	Т т	T	тхьэ tanrı; тебэ tava; тху beş; тхылъ kitap; тхьэкIумэ kulak
ТI тI	ТI тI	Sert T	тIы koç; тIэкIу biraz; тIу iki; тIорысэ eski, yaşlı; нтIэ evet
У у	У у	U, VU	унэ ev; уэ sen; уэщ balta; уэс kar; уэшх yağmur; уэрэд şarkı
Ф ф	Ф ф	F	фэ siz; deri; фыз kadın; фошыгъу şeker; фо bal; фоч tüfek
ФI фI	ФI фI	Sert F	фIыцIэ siyah; фIы iyi; фIей kirli; фIанэ çapa; IэфI tatlı
Х х	Х х	İnce H	хы altı; deniz; хадэ bahçe; хабзэ âdet; хэт kim; хэку vatan
Ху ху	Ху ху	İnce HU	хуабэ sıcak; хужь beyaz; хуэдэ gibi; хугу darı; нартыху mısır
Хь хь	Хь хь	H	хьэ köpek, arpa; хьэку fırın; хьэщIэ misafir; хьэуэ hayır
Хъ хъ	Хъ хъ	Kalın H	хъыджэбз genç kız; хъыдан bez; хъарбыз karpuz; хъы ağ
Хъу хъу	Хъу хъу	Kalın HU	хъу erkek; хъурей yuvarlak; хъупIэ otlak; шыпхъу kızkardeş
Ц ц	Ц ц	TS	цы yün, tüy; цыжьбанэ kirpi; цей çerkeska; щхьэц saç
ЦI цI	ЦI цI	Sert TS	цIэ ad; bit; цIыху insan; цIыкIу küçük; цIыв böcek; пцIы yalan
Ч ч	Ч ч	Ç	чэф sarhoş; чэзу sıra, zaman; чыцI oğlak; тепщэч tabak
Ш ш	Ш ш	Ş	шы at; шэ süt, kurşun; шынэ korku; шыд eşek; шхыIэн yorgan
ЩI щI	ЩI щI	Sert Ş	щIалэ delikanlı; щIыIэ soğuk; щIыхуэ borç; щIагъ alt;пщIы on
Щ щ	Щ щ	Kalın Ş	щы üç; щэ 100; iç yağı; щынэ kuzu; щхьэ baş; щабэ yumuşak
Ъ ъ	Ъ ъ	Sertl. İş.	гъ, къ, хъ
Ы ы	Ы ы	I	ыхь! (acı ünl.)ah!; ыхьы (onay ünl.) hı-hı; ыIы ı-ıı; мыр bu
Ь ь	Ь ь	Yum. İş.	жь, хь
Ю ю	Ю ю	YU	Юсуф Yusuf; Юныс Yunus; плюс artı
Я я	Я я	YA	ябгэ zalim, hain; ятIэ toprak; яжьэ kül
I I	I I	Kesk. İş.	Iей çirkin; Iэ el; Iыхьлы akraba; Iыгъын tutmak; пыIэ şapka
Iу Iу	Iу Iу	Keskin U	Iуданэ iplik; Iуэху iş; Iугъуэ duman;Iупэ dudak; щIыIу düğme

Adığe Alfabesi’nin Bazı Özellikleri

• Türkçe harfler Adığece sesleri tam olarak karşılamadığından, alfabeyi öğrenmek için en iyi yöntem, dili bilen birine sözcükleri söyleterek sesleri telaffuz etmeye çalışmaktır.
• У harfi, bazı sessiz harflerle birlikte (гу, гъу, ку, кIу, къу, кхъу, хъу) sözcük sonlarında yarım okunur. Bu nedenle bunlar ayrı harf olarak kabul edilmişlerdir.
• Yabancı kökenliler dışında э (e), к (k), о (o), р (r), ы (ı) harfleri ile sözcük başlamaz.
• Е (E) ve И (İ) harfleri sözcük ve hece başında YE ve Yİ olarak okunur.
• У (U) harfi sözcük ve hece başında VU olarak okunur.
• Э harfi, e ile a arası, ama daha çok a’ya yakın bir ses olarak okunur.
• Alfabede harf olarak kabul edilen, ancak ses karşılığı olmayan ve sadece diğer harflerle birlikte kullanılan üç işaret vardır:
• Sertleştirme işareti (ъ) г, к, л, х harfleriyle birlikte kullanılır (гъ, къ, лъ, хъ), bu harflerin daha sert ve kalın okunmalarını sağlar.
  2. Yumuşatma işareti (ь) ж ve х harfleriyle kullanılır (жь, хь) ve daha kalın okunmalarını sağlar.
  3. Keskinleştirme işareti (I) sessiz harflerden sonra kullanılır (кI, лI, пI, тI, фI, цI, щI) ve harfin daha keskin (sert) okunmasını sağlar. Sesli harflerden ise önce kullanılır (Iа, Iэ, Iе, Iи, Iы, Iу); Arapçadaki hemze işlevini görür (Kur’an, neş’e).
• Yazı ve edebiyat diliyle Türkiye’de konuşulan ağız arasında bazı ses değişiklikleri görülmektedir:
• дж ® г
• кI (Sert çe) ® (Sert ke)
• ч ® к

Ermeni Alfabesi

Ermeni Alfabesi

	İsim	küçük harf	büyük harf	Latin karşılığı	sayısal değeri
1	Ayb	ա	Ա	a	1
2	Ben	բ	Բ	b	2
3	Gim	գ	Գ	g	3
4	Da	դ	Դ	d	4
5	Yech`	ե	Ե	e	5
6	Za	զ	Զ	z	6
7	Eh	է	Է	ē	7
8	Ët`	ը	Ը	ə	8
9	T`o	թ	Թ	t῾	9
10	Zhe	ժ	Ժ	ž	10
11	Ini	ի	Ի	i	20
12	Liun	լ	Լ	l	30
13	Xeh	խ	Խ	x	40
14	C’a	ծ	Ծ	c	50
15	Ken	կ	Կ	k	60
16	Ho	հ	Հ	h	70
17	Dz’a	ձ	Ձ	j	80
18	Ghat	ղ	Ղ	ł	90
19	Cheh	ճ	Ճ	č	100
20	Men	մ	Մ	m	200
21	Yi	յ	Յ	y	300
22	Nu	ն	Ն	n	400
23	Sha	շ	Շ	š	500
24	Vo	ո	Ո	o	600
25	Ch`a	չ	Չ	č῾	700
26	Peh	պ	Պ	p	800
27	Jheh	ջ	Ջ	ǰ	900
28	Rra	ռ	Ռ	ṙ	1000
29	Seh	ս	Ս	s	2000
30	Vew	վ	Վ	v	3000
31	Tiun	տ	Տ	t	4000
32	Reh	ր	Ր	r	5000
33	C`o	ց	Ց	č	6000
34	Hiun	ւ	Ւ	w	7000
35	P`iur	փ	Փ	p῾	8000
36	K`eh	ք	Ք	k῾	9000
37	Oh	օ	Օ	ō	10000
38	Feh	ֆ	Ֆ	f	20000

Alfabesi, M.S. 405 yılında Aziz Mesrop Maştots tarafından bulunmuştur.

19. yüzyılda Ermeni edebiyat dilinin de gelişmesiyle, Doğu Ermenicesi (Erivan) ve Batı Ermenicesi (İstanbul) lehçeleri arasındaki ayrım iyice ortaya çıkmış, o dönemler Farsça’nın bir diyalekti sanılan bu dilin özgün bir Hint-Avrupa dili olduğu da anlaşılmıştır.

Türkiye’de Ermenice

Türkiye’de Ermenice, Ermeniler bir kısmı tarafından konuşulur. Boğaziçi Üniversitesi, 2008 Şubat ayında aldığı bir kararla, Ermenice’yi seçmeli dil yapmıştır.

Ermenice’den Türkçe’ye geçen sözcükler

Abur Cubur: Erm. abur yemek, özellikle sulu yemek, çorba < abril beslenmek Cubur kelimesi, anlam kuvvetlendirme amacıyla eklenmiştir.
Dudu : Erm. dudu yaşlı kadın, dadı ~ Fa. dādū → dadı
Hanut : Erm. xanuT dükkân
Haç : Fa. xaç, Erm. xaÇ 1. direk, kazık, düz ve uzun dal, 2. çarmıh
Pezevenk :Erm. pozavak fahişe çalıştıran, § poz fahişe (= Gürc pozi fahişe) + avak bey, sahip, baş.
Tekfur : Ar. tekfūr Rum veya Ermeni beyi ~ Erm. Takavor hükümdar § Tak taç (~ OFa tāg- → {taç1) + -avor -li, sahip
Bızdık: Erm. bzdig küçük, ufak, kısa < Fa. pest alçak, kısa
Örnek: Erm. Orinag [küç.] model, nümune < Orén kural, yasa, usul · Türkçede eskiden beri kullanılan bir sözcük iken, Dil Devrimi esnasında Öz Türkçe olduğu varsayımıyla türevleri yapılmıştır.
Murç: Erm. murc çekiç
Zangoç: Erm. jamgoÇ kilisede çan çalan görevli § jam=kilise < goÇel=çağırmak
Çorak: Erm. Çorag kurak < Çor/Çir kuru ~ HAvr *ksero- kuru
Arak[lamak]: < Erm. arak hızlı, çabuk
Pot: Erm. PoT kat, kırma, buruşuk

Dudu : Farsça: dudu, Türkçedeki hatun, hanım kelimeleri gibi bir ünvandır. Kelime aslen Farsça olup Türkçeye geçişi Ermeniceden değil Farsçadandır.

Pezevenk Türkçeye geçişi Farsça pejvend kelimesinden olabilir ancak ermeniceden geçtiği daha meydandadır: pozavak. Pej: Fahişe vend: satmak, satan, satıcı

Örnek: Örnek kelimesinin kökeni hakkında net bir karar verilebilmiş değildir. Ermenicedeki orinag kelimesinden mi yoksa Türkçe örenek (örgü numunesi, tez: anlam genişlemesi ile her tür numune, misal yerine geçmiştir zamanla) kelimesinden mi geldiği tartışmalıdır. Kaldı ki, Prof. Hıraçya Acaryan’ın Ermenice Etymologioue Lugatında (Erivan, taşbasması, 1926, C.6, S. 1609 – 1613) ÖRNEK kelimesi Pehlevice (Farsça) olarak gösterilmektedir. Yani Ermenice kökenli bir kelime olmadığı yazılıdır. Bu bakımdan örnek türkçe bir kelimedir.

Çorak: Çorak ve Kurak kelimeleri Türkçedir, Çor: Hastalık, illet, dert, veba anlamında olup, Çorak hasta/hastalıklı demektir, Çorak toprak ile Kurak toprak arasındaki farkı herkes bilir. Çorak toprak hastalıklıdır, ne yaparsanız yapın bitki yetişmez ancak kurak toprak sadece kurumuştur, sulanınca verim alınır.

Arak[lamak]: Türkçede araklamak olarak kullanılan sözde hızlı ve çabuk anlamındaki Ermenice arak ile ilişki yoktur. Araklamak fiilinin el çabukluğu, hızlılık gibi bir anlamı yoktur. Bu deyimin “Menfaat, sevab, karşılık” anlamlarındaki arak sözünden gelmiş olması çok daha muhtemeldir.

Temel söz dağarcığı örnekleri

Evet =Ayo
Hayır =Voç
Gel =Egur
Afedersiniz = Neroğutyun
Merhaba = Parev
Teşekkür ederim = şnorhagal em
Çok teşekkür ederim =şad şnorhagal em
Hoşgeldiniz = Pari egak
Allahaısmarladık = Mnak parov
Günaydın = Pariluys
İyi akşamlar =Kişerpari
İyi geceler = Luyspari
Seni seviyorum =Kezi gı sirem(gor)**
Ben de seni seviyorum =es al kezi gı sirem
nasılsın?=inç bes es
iyiyim sen nasılsın= ağeg em=(lav em), tun inç bes es
canım=hokis
benim adım levon=im anunıs Levon e
yaprak=derev
güvercin=kayçi
meryem ana=Merijem holtezelal
anlamıyorum=çem hasgınar(gor)**
bilmiyorum=çem kider(gor)
saat kaç?=jamı kani e
ismin ne?=anunıt inç e
anne=mayr,mama, mayrig(annecik)
baba=hayr, hayrig
abla=kuyr, kuyrig
anneanne/babaanne=yaya
burun=kit

Eski Necef Alfabesi (Old Negev Alphabet)

Eski Necef Alfabesi

Old Negev Alphabet

Etrüsk Alfabesi

Zaman: M.Ö. 8 ile 1. yüzyıllar. Mekân: İtalya.

«Kültürlü halkın ’ı, bugün bile Etrüsk yazısının çözülmesinin imkânsız olduğunu bilir. Bu inanç basında yankı bulur ve ders kitaplarının çoğunda da tekrarlanır. Üstelik bu fikrin modasının geceli iki yüz yıl olduğu halde.» (MASSIMO PALLOTTINO, 1975)

Etrüskler’in ve anayurtları Etruria’nın (kuzeyde Arno, güneyde Tiber ırmakları arasında, günümüzde Toskana), Roma çağlarından beri Avrupalılar’ın hayallerinde özel bir yeri vardır. Rönesans’ta Toskana grandükü Cosimo de’Medici, biyografisinin yazarı olan Vasari tarafından, eski hükümdarın Chiusi’de sözde mezarının keşfinden sonra Etrüsk kralı Lars Porsenna olarak nitelenmişti. 20. yüzyılda D. H. Lawrence de son şiirlerine Etrüsk mezarlarına girişin görüntülerini eklemişti. “Bir meşale verin bana! / Bu çiçeğin mavi çatallı meşalesiyle / ineyim karanlık merdivenlerden… Persephone’nin ardından.”

Dil tarihi açısından Etrüskler’in büyük önem taşıdıkları ve sonsuz bir ilgi kaynağı oldukları kuşkusuzdur. Etrüskler alfabeyi Yunanlılar’dan (büyük olasılıkla Khalkidikia alfabesinden) alıp değişiklikler yaparak Romalılar’a geçirmişler, Romalılar da Avrupa’nın tümüne yaymışlardır.

Ancak konuşma dilleri ortadan kalkmış olduğu için kitabelerindeki yazılardan anlayabildiğimiz kadarıyla bunun Avrupa’nın diğer hiçbir diline benzemediğini söyleyebiliriz. Etrüskler’in rakamlar için kullandıkları kelimeleri Latince, Yunanca ve Sanskrit karşılıkları ile kıyaslayınca Etrüsk dilinin bir Hint-Avrupa dili olmadığı kolayca görülür:

Etrüskler alfabeyi İtalya’ya M.Ö. 775 tarihinde Pithekoussai’ye (günümüzde Ischia) yerleşen Yunan kolonicilerden öğrenmişlerdir. Bunlar harfleri “model” alfabeler biçiminde yazmışlardır. Bu alfabeler pek çok yerde pek çok nesnenin üzerinde bulunduğundan pek gözde olmuş olmalı. Uygulamada Etrüsk dili b, d, g gibi sesli duraklama ve o gibi sesli harf simgelerine gerek duymadığından harflerin tümü kullanılmamıştır.

Bilinen Etrüsk dilinde yazılmış kitabelerin sayısı 13.000 ise de, bunlardan 4000’i parça ya da grafitti halindedir ve kalan 9000’inin çoğu da yalnızca baba adını, kimi zaman ana adım, ölenin soyadı ve eğer kadınsa belki de kocasının adı ve çocuklarının sayısını gösteren mezar taşlarıdır.

Bunları okumakta bir güçlük yoktur. 18. yüzyıl ya da daha öncesinden bu yana harflerin fonetik değerleri ikame edilerek söz konusu okuma yapılabilmektedir. Ancak bu iş, bir dili yalnızca mezar taşlarını okuyarak öğrenmeye çalışmaktan farksızdır.

(Solda) Pyrgi altın levhaları, M.Ö. yaklaşık 500. Soldaki levha Fenike, sağdaki Etrüsk/Yunan yazısıyla yazılmıştır. (Sağda) Horoz biçimli bir Etrüsk vazo ya da mürekkep hokkası, M.Ö. yaklaşık 600. üzerinde Yunan alfabesinden alınan “model” bir alfabenin harfleri kazınmıştır.

Burada eksik olan, iki dilli ve başka bir konu içeren bir metindir. 1964’te Caere Limanı (bugünkü Cerveteri) olan Pyrgi’de üç altın tablet bulunmuştur ve bunlar Etrüsk metinlerinin en önemli iki dilli yazısıdır. Tabletlerden biri Fenike, diğer ikisi Etrüsk dilinde yazılmıştır. Etrüsk dilindeki en uzun metinde 36 ya da 37 kelime vardır, ancak Fenike ve Etrüsk dilindeki metinler birbirlerinin tam çevirisi değildir: Pyrgi tabletleri tam değil “yarı-çift-dilli” metinlerdir, ikisinde de aynı olay anlatılır:

Hükümdar Thefarie Velianas hükümdarlığının üçüncü yılında Etrüsk tanrıçası Uni ile özdeşleştirilen Fenike tanrıçası Astarte’nin (ya da İştar’ın) bir tapınağını açmaktadır. Ancak iki metinde bu olay, çok farklı biçimlerde anlatılmaktadır.

Sonuçta Pyrgi tabletlerinden öğrenilen tek yeni Etrüsk kelimesi, “üç” anlamına gelen “ci” olmuştur. 1990’larda keşfedilen en son kitabe olan Tabula Cortonensis için de aynı şey geçerlidir: 200 kelimelik bu levhanın çoğu adlardan oluşmaktadır (Laris Celatina Lausa gibi): Buradan çıkan tek yeni kelime de “göl” karşılığı olandır.

Bu nedenle Etrüsk yazısı bir sır olmamakla birlikte Etrüsk dili gerçek bir muammadır. Etrüsk sanatı ve Latince kitabeler gibi diğer çözüm araçlarına rağmen Etrüsk dilinde bildiğimiz kelimelerin sayısı henüz 250 kadardır ve bunların hepsinin anlamlarından da emin değiliz. Kitabelerin konularının kısıtlı olması nedeniyle gramer bilgimiz de sınırlıdır ve Etrüsk edebiyatı günümüze kadar kalmadığından sözdizimi hakkında da çok az şey bilmekteyiz.Etrüskler’le yakın ilişkisi olan Romalılar da Etrüsk dili ve edebiyatı konusunda hiçbir bilgi aktarmamışlardır. Oysa Etrüsk dili, Etrüsk uygarlığının parlak döneminden sonra da Roma’daki aileler tarafından konuşuluyor ya da en azından biliniyor olmalıydı. Bunlar, Etrüskler’in hâlâ çözülmemiş yönlerini gösterse de zamanla her unsur hakkındaki bilgimiz artmaktadır.

Yunanlılar alfabe ilkesini Fenikeliler’den almışlar, sonra Etrüskler’e vermişler, onlar da harfleri değiştirmişlerdir.

Farsça

Harf	Farsça adı	Türkçe karşılığı
ء	همزه	–
ا	الف	â, e, o
ب	به	b
پ	په	p
ت	ته	t
ث	ثه	s
ج	جیم	c
چ	چه	ç
ح	حه	h
خ	خه	h
د	دال	d
ذ	ذال	z
ر	ره	r
ز	زه	z
ژ	ژه	j
س	سین	s
ش	شین	ş
ص	صاد	s
ض	ضاد	z
ط	طا	t
ظ	ظا	z
ع	عین	a, e, o
غ	غین	ğ
ف	فه	f
ق	قاف	k
ک	کاف	k
گ	گاف	g
ل	لام	l
م	میم	m
ن	نون	n
و	واو	v, o, û
ه	هه	h, e
ی	یه	y, î

İşaretler

Kısa sesliler öğrencilere yardım amaçlı öğrenme kitaplarında harekelerle gösterilmesine rağmen Farsça yayınlarda hareke kullanılmamaktadır ve bunlara basılı yayınlar da dahildir. Uzun seslilerden önceki harfte hareke kullanılmaz.

• ـَ = a-e arası bir ses verir
• ـِ = e-i arası bir ses verir
• ـُ = o sesi verir
• ـّ = sessizi tekrarlar
• ـً = en sesi verir, Arapça kökenli kelimelerde bulunur (örn. lütfen anlamına gelen لُطفاً lotfen)

Notlar:

• بو “bû” olarak telaffuz edilirken, بُو ise “bov” olarak telaffuz edilir.
• بی “bî” olarak telaffuz edilirken, بَی ise “bey” olarak telaffuz edilir.
• سوم “sûm” olarak telaffuz edilirken, سِوُّم ise “sévvom” olarak telaffuz edilir.

Fenike Alfabesi

Fenike Alfabesi

The Phoenician Alphabet

Fenike alfabesi, tahminen M.Ö. 1050 yılında ortaya çıkmış, Fenike dilini yazmak için kullanılmıştır. Günümüzde birçok modern alfabenin Fenike alfabesinden doğduğuna inanılır. Arap alfabesi, Latin alfabesi, Yunan alfabesi ve (Yunan alfabesi üzerinden) Kiril alfabesi gibi. Bugün Fenike alfabesi ile ilgili arkeolojik kalıntılar, Mısır ve Lübnan’ın tarihî bölgelerinde bulunabilir.

Fransız Alfabesi (French Alphabet)

Fransız Alfabesi

French Alphabet

Harf	Harfin ismi
	Telaffuz	Okunuş
A	/ɑ/	a
B	/be/	be
C	/se/	sé
D	/de/	de
E	/ə/	ö
F	/ɛf/	ef
G	/ʒe/	je
H	/aʃ/	aş
I	/i/	i
J	/ʒi/	ji
K	/ka/	ka
L	/ɛl/	el
M	/ɛm/	em
N	/ɛn/	en
O	/o/	o
P	/pe/	pe
Q	/ky/	kü
R	/ɛʁ/	eğa
S	/ɛs/	es
T	/te/	te
U	/y/	ü
V	/ve/	ve
W	/dublə ve/	dublı ve
X	/iks/	iks
Y	/igʁɛk/	igreg
Z	/zɛd/	zed

Göktürk Alfabesi

Göktürk Alfabesi

Göktürk Alfabesi ya da Orhun Alfabesi, Göktürkler tarafından kullanılan alfabedir.

 Göçebe bir yaşam süren Türklerin, yazıya olan gereksinimleri geç bir vakitte belirmiş gözükmektedir. Bilindiği kadarıyla Türklerin kullandığı ilk yazı sistemi olan ve Orhun Yazıtları’nda kullanılmasından ötürü Orhun Alfabesi olarak adlandırılan yazı sistemi ilk olarak (en azından var olan bulgulara göre) 6. yüzyılda kullanılmıştır. Burada önemli bir nokta bu alfabenin Orhun alfabesi olarak isimlendirilmesine karşın, Orhun Yazıtları’nın yazılıp, anıtsal nitelikte dikilmesinden iki yüzyıl önce Yenisey’deki anıtlarda kullanılmış olmasıdır. O halde akla, neden Yenisey Alfabesi adıyla literatüre girmediği sorusu gelir. Bu durum, adı geçen alfabenin son ve mükemmel biçimini Orhun’daki anıtlarda almış olmasından kaynaklanır. Gök Türkler, Uygurlar, Kırgızlar tarafından doğduğu coğrafyada kullanılan Orhun yazısı, bazı Türk boylarınca Avrupa’ya da taşınmıştır. Hatta 16. yüzyıla kadar Macaristan’da Sekeller arasında kullanıldığı bilinmektedir.

İlk yazıtların bulunuşu

Orhun Alfabesinden günümüze kalan en büyük kalıntılar olan, Göktürkler döneminde dikilen yazıtların çözülüp değerlendirilmeleri ancak 19. yüzyıl sonunda gerçekleşebilmiştir. Bu yazıtlardan ilk bulunanları Yenisey Irmağı boyundaki yazıtlardır. 1889’da ise Orhun yazıtları denilen iki büyük yazıt daha ortaya çıkarılmıştır. Bunların öteki yazıtlardan farklı olarak arka yüzlerinde Çince metinler bulunuyordu. Bu yazıtlar 1893’te Danimarkalı Türkolog Wilhelm Thomsen tarafından çözülmüş ve böylece, bu yazıtların Kültigin ve Bilge Kağan tarafından diktirilmiş oldukları, bu yazının Göktürklere özgü bir alfabe olduğu ve bu dilin de eski (öz) Türkçe’nin bir lehçesi olduğunu ortaya çıkarılmıştır. Günümüzde, gün geçtikçe Asya’da bu yazı sistemiyle yazılmış yeni Türk yazıtları ortaya çıkarılmakta ise de en tanınmış Türk yazıtları halen Orhun, Yenisey ve Yedisu’da keşfedilen yazıtlardır.

Kökeni

Orhun Alfabesindeki birçok harf diğer bütün alfabelerde olduğu gibi o milletin sık kullandığı resimlerden türetilmiştir. Örneğin Orhun Alfabesindeki → “y” harfi Türklerin hayatında önemli bir yer arz eden “yay” kelimesinden gelmektedir. → “oq” veya “ok” harfi de bildiğimiz “ok” kelimesinden türetilmiştir. → “ök” harfi de Kazım Mirşan’a göre eski Türkçe’de kullanılan “ök (keçi)” kelimesinden gelmektedir Kazım Mirşan bu harfin yatay şekilde yazılmış şekillerini de bulmuştur. Her ne kadar ortada Göktürk alfabesinin Soğdçadan geçtiğine dair bir kanıt yoksa da Pehlevi ailesi zamanında İran’daki ve çevre ülkedeki Türkleri etkilemek amacıyla bu sav desteklenmiştir.

Oluşturan Harfler

Orhun Alfabesi’nde 38 harf vardır (Orhun harflerinin prototipi olarak görülen Yenisey yazı sisteminde 150’den fazla işaret vardır. Bu işaretlerin elenerek Orhun Alfabesi’nde 38’e indirildiği görülüyor). Bu harflerin 4 tanesi ünlü, geriye kalan 34 tanesi ünsüz işaretleridir. Doğal olarak Türkçe’de bu kadar sessiz harf bulunmaz. Bu durumun nedeni Orhun Alfabesi’nde birçok sessiz harfin iki işaret ile gösterilmesidir. Somutlaştırılırsa,yanındaki vokalin kalın ya da ince oluşuna göre, “b,d,g,ğ,l,n,r,s,t,y” seslerini veren ikişer adet harf mevcuttur. Yani “bilge” sözcüğünü yazarken kullanılan “b” ile “bars” sözcüğünü yazarken kullanılan “b” birbirinden farklıdır. Ayrıca “ık,ok,nç,yn” gibi çift ses, çift ünsüz işaretleri de mevcuttur.Sessiz harfler açısından kalabalık bir surette olan Orhun Alfabesi, Türkçenin 8 sesli harfine karşılık 4 harfe sahiptir. “a,e”, “ı,i”, “o,u”, “ü,ö” sesleri birbirinden ayrılmadan kullanılır.

Orhun Anıtları ile dönemin öteki yazıtları arasında, hatta Orhun’daki yazıtlar arasında kullanılan harflerin biçimleri bakımından (özellikle Tonyukuk Anıtı’nda kullanılan yazıda) bazı farklılıklar vardır. Yine Tonyukuk Yazıtı’nda ötekilerde olmayan “baş” lologramı ile s, ş seslerini ünleyen kare biçiminde bir harf daha vardır.

Yazım

Orhun harfleri kullanılarak yazılan metinde (günümüzde kullandığımız Latin harfleriyle yazımda olduğu gibi) harfler bitişmez, ayrı yazılır.

Sözcükler, aralarına üst üste iki nokta koyulmak suretiyle birbirinden ayrı yazılır. Bunun dışında herhangi bir noktalama işareti yoktur. Yazı (Arap ve Fars alfabesindeki gibi) sağdan sola yazılır.

Orhun yazısında vokallerin çoğu kez yazılmadığı görülür. Yazılmayan vokaller kelime başında ve kelime sonunda olup (özellikle “a, e”), sondaki vokaller genellikle her zaman yazılır. Orhun yazısının konsonant imlâsı ise sağlam sayılır. Harf fazlalığına karşın önemli bir karışıklık ve karıştırma durumu görülmez. Ancak kalın ve ince konsonantın, bazı yerlerde birbirinin yerine kullanıldığı da görülür. Ayrıca “s” harfi birçok defa “ş” için de kullanılmış ve ayrıca birbirine benzediği için (tabii ki Orhun alfabesinde) bir iki sözcükte de “l” yerine “ş” ve “kalın s” yazılmıştır.

Çağımızda kullanımı

İlk kez Orhun Yazıtlarında bulunmuş ve çözümlenmiş olduğu iddia edilen bu alfabe, Türkoloji ile uğraşanlarca sayısal ortama aktarılmış ve yazı tipleri oluşturulmuştur. Türkolog Mehmet Kömen tarafından da ‘Türük Dil Yazısı Yazım Kuralları’ adıyla da kitaplaştırılmış ve araştırmacıların bilgisayar ortamında yararlanabilmesi amacıyla da içeriğine CD eklenmiştir.

Bu aşamada var olan sorunlar ise tüm Türkoloji çalışması yapanların batı kökenli tez ile tüm Türk dünyası lehçelerini temel alan tezler ortak olarak buluşamadığı konularda vardır. Okunması ve tarihlenme biçimleri de bu tartışmalar kapsamındadır.^[1]

Kaynaklar

[1] tr.wikipedia.org/wiki/Göktürk_Alfabesi

Grek, Yunan Alfabesi

Yunan Alfabesi

Greek Alphabet

Yunan alfabesi 7’si sesli, 17’si sessiz olmak üzere toplam 24 tane harften oluşmaktadır.

Büyük harf	Küçük harf	Harfin adı	Okunuşu
Α	α	άλφα	Alfa
Β	β	βήτα	Vita
Γ	γ	γάμα	Gama
Δ	δ	δέλτα	Delta
Ε	ε	έψιλον	Epsilon
Ζ	ζ	ζήτα	Zita
Η	η	ήτα	İta
Θ	θ	θήτα	Tita
Ι	ι	γιώτα	Yiota
Κ	κ	κάπα	Kapa
Λ	λ	λάμδα	Lamda
Μ	μ	μι	Mi
Ν	ν	νι	Ni
Ξ	ξ	ξι	Ksi
Ο	ο	όμικρον	Omikron
Π	π	πι	Pi
Ρ	ρ	ρο	Rοο
Σ	σ, ς (sonda)	σίγμα	Sigma
Τ	τ	ταυ	Taf
Υ	υ	ύψιλον	İpsilon
Φ	φ	φι	Fi
Χ	χ	χι	Hi
Ψ	ψ	ψι	Psi
Ω	ω	ωμέγα	Omega

Güney Arabistan Alfabesi

Güney Arabistan Alfabesi

South Arabian Alphabet

Gürcü Alfabesi

Gürcü Alfabesi

Harf	Adı	Türk alfabesiyle	Romanizasyon	Örnek/Açıklama
ა	an	Aa	A a	Türkçedeki “a” gibi
ბ	ban	Bb	B b	Türkçedeki “b” gibi
გ	gan	Gg	G g	Türkçedeki “g” gibi
დ	don	Dd	D d	Türkçedeki “d” gibi
ე	en	Ee	E e	Türkçedeki “e” gibi
ვ	vin	Vv	V v	Türkçedeki “v” gibi
ზ	Zen	Zz	Z z	Türkçedeki “z” gibi
თ	tan	Tt	T t	Türkçedeki “t” gibi
ი	in	İi	I i	Türkçedeki “i” gibi
კ	k’an	yok	K’ k’	K’ (Sert)
ლ	las	Ll	L l	Türkçedeki “l” gibi
მ	man	Mm	M m	Türkçedeki “m” gibi
ნ	nar	Nn	N n	Türkçedeki “n” gibi
ო	on	Oo	O o	Türkçedeki “o” gibi
პ	par	yok	P’ p’	P’ (Sert)
ჟ	jan	Jj	Türkçedeki “j” gibi
რ	rae	Rr	R r	Türkçedeki “r” gibi
ს	san	Ss	S s	Türkçedeki “s” gibi
ტ	t’ar	yok	T’ t’	T’ (Sert)
უ	un	Uu	U u	Türkçedeki “u” gibi
ფ	par	P veya f	P p	Türkçedeki “p” gibi
ქ	kan	Kk	K k	Türkçedeki “k” gibi
ღ	ghar	Gh	Gh gh	Fransızcadaki “R” telaffuzu gibi
ყ	q’ar	yok	Q’ q’	Q’ q’
შ	şin	Şş	Ş ş	Türkçedeki “ş” gibi
ჩ	çin	Çç	Ç ç	Türkçedeki “ç” gibi
ც	tsan	yok	Ts ts	Tsunami’de T’yi belirsiz okuyarak
ძ	dzil	yok	Dz dz	Örn: Şota ArvelaDZe
წ	Ts’ (Sert)	yok	Ts’ ts’	yılan tıslaması gibi
ჭ	ç’ar	yok	Ç’ ç’	Ç’ (Sert). Tç; ç’den önce bir t varmış gibi.
ხ	khan	yok	Kh kh	Hırıltılı h Azerice’deki x
ჯ	can	Cc	C c	Türkçedeki “c” gibi
ჰ	hae	Hh	H h	Türkçedeki “h” gibi

Hint Alfabesi

Hint Alfabesi

The Hindi Alphabet

Hint Alfabesi, Hindistan ve Nepal’de kullanılan bir alfabedir. Diğer adı, Devanagari’dir. Hint alfabesi, Brahmaputra civarlarında doğdu. Sanskritçe, Nepali, Marathi , Hintçe ve Nepal Bhasa o alfabeyle yazılır. Hint alfabesi, biraz İbranice’yi arındır. Fakat hangi alfabe koluna ait oldugu yazılmamış.^[1]

Kaynaklar

[1] tr.wikipedia.org/wiki/Hint_alfabesi

İbrânî Alfabesi

İbrânî Alfabesi

Hebrew Alphabet

İbrani Alfabesi: Sami (Semitik) dil grubuna bağlı dillerden olan İbranicenin yazımında kullanılan bir alfabe.

Hemen birçok Sami (Semitik) dil gurubuna bağlı dilde olduğu gibi İbrani Alfabesi de sağdan sola doğru yazılan 22 temel sessiz harften oluşmaktadır. Harfler bitiştirilmez ve ayrı yazılır. Beş harfin sonda yazılışı farklıdır.

Sesli harfler (Nikkud, Çoğulu: Nikkudot) ana harflerin altına konulan işaretler ile gösterilir. Ancak bu noktalamalar çoğu zaman kullanılmaz. Bunlar ancak, dini metinler, sözlükler ve yabancı kelimelerin doğru okunuşunu göstermek için kullanılır.

İbrani Alfabesi sadece İbranicenin yazılmasında kullanılmayıp; aynı zamanda Aşkenaz Yahudilerinin konuştuğu ve Cermen kökenli bir dil olan Yidiş (Yiddish) ile Sefarad Kökenli Yahudilerin dili olan Musevi İspanyolcası (Judeo Espanyol = Ladino) yazımında da kullanılmaktadır.Tarih boyunca az çok şekil değişiklikleri geçirmiş olan İbrani Alfabesi’nin Antik Dönem İbrani Alfabesi, Kare Yazı, El Yazısı, Raşi ve Solitreo gibi biçimleri de bulunmaktadır.

Her İbranice harfin sayısal bir değeri bulunmaktadır. Örneğin, alefin sayısal değeri 1 ve yodun sayısal değeri 10’dur; 11 sayısı ise bu iki harfin kullanımıyla gerçekleşir (יא).

Bazı harflerin yanında bulunan yıldız işareti o harfin sadece kelime sonunda kullanıldığına işarettir.

C sesi gimal harfinin üzerine apostrofi konarak elde edilir.

Ç sesi sadi harfinin üzerine apostrofi konarak elde edilir.

J sesi zayin harfinin üzerine apostrofi konarak elde edilir.

İbranicede W sesi bulunmazken W sesi olan yabancı kelimeler için çift vav kullanılır.

İngilizce

Alfabe no	Büyük harf	Küçük harf	Okunuş
1	A	a	ey
2	B	b	bi
3	C	c	si
4	D	d	di
5	E	e	i
6	F	f	ef
7	G	g	ci
8	H	h	eyç
9	I	i	ay
10	J	j	cey
11	K	k	key
12	L	l	el
13	M	m	em
14	N	n	en
15	O	o	ou
16	P	p	pi
17	Q	q	kyu
18	R	r	aı
19	S	s	es
20	T	t	ti
21	U	u	yu
22	V	v	vi
23	W	w	dabılyu
24	X	x	eks
25	Y	y	vay
26	Z	z	zed

Japon Alfabesi (Japanese Alphabet)

Japon Alfabesi / Japanese Alphabet

Kart Alfabesi

Kart Alfabesi

Kartça Harfler	Unicode	Adı	Transliterasyon	ISO-Standart 9984:1996	Türkçe Transkripsiyonu
ა	U+10D0	AN	A a	A a	A a
ბ	U+10D1	BAN	B b	B b	B b
გ	U+10D2	GAN	G g	G g	G g
დ	U+10D3	DON	D d	D d	D d
ე	U+10D4	EN	E e	E e	E e
ვ	U+10D5	VIN	V v	V v	V v
ზ	U+10D6	ZEN	Z z	Z z	Z z
თ	U+10D7	TAN	T t	T’ t’	T t
ი	U+10D8	IN	I i	I i	I i
კ	U+10D9	KAN	K’ k’	K k	K k
ლ	U+10DA	LAS	L l	L l	L l
მ	U+10DB	MAN	M m	M m	M m
ნ	U+10DC	NAR	N n	N n	N n
ო	U+10DD	ON	O o	O o	O o
პ	U+10DE	PAR	P’ p’	P p	P p
ჟ	U+10DF	ZHAR	Zh zh	Ž ž	J j
რ	U+10E0	RAR	R r	R r	R r
ს	U+10E1	SAN	S s	S s	S s (ss)1
ტ	U+10E2	TAR	T’ T’	T t	T t
უ	U+10E3	UN	U u	U u	U u
ფ	U+10E4	PHAR	P p	P’ p’	P p
ქ	U+10E5	KHAR	K k	K’ k’	K k
ღ	U+10E6	GHAN	Gh gh	Ḡ ḡ	Gh gh
ყ	U+10E7	QAR	Q’ q’	Q q	Q q
შ	U+10E8	SHIN	Sh sh	Š š	Ş ş
ჩ	U+10E9	CHIN	Ch ch	Č’ č’	Ç ç
ც	U+10EA	TSAN	Ts ts	C’ c’	Ts ts
ძ	U+10EB	DZIL	Dz dz	J j	Ds ds
წ	U+10EC	TS’IL	Ts’ ts’	C c	Z z
ჭ	U+10ED	CH’AR	Ch’ ch’	Č č	Ç ç
ხ	U+10EE	KHAN	Kh kh	X x	Ch ch
ჯ	U+10EF	JAN	J j	Ĵ ĵ	Dj dj
ჰ	U+10F0	HAE	H h	H h	H h

Kazakça

Abece

Kazak Kiril yazısında Rus Kiril abecesine ek olarak şu harfler bulunur: Ә, Ғ, Қ, Ң, Ө, Ұ, Ү, Һ, І. Rus alfabesinden alınan В, Ф, Х, Ц, Ч, Щ, Ъ, Ь ve Ё harfleri yalnızca çoğunluğu Rusçadan alınan ödünç sözcüklerde bulunur. En çok Çin, İran ve Afganistan’da kullanılan Kazak Arap abecesinde 29 harfin yanı sıra yüksek hemze ٴ, ve la لا bağlama harfi bulunur. ۆ, گ, ڭ, پ, چ harfleri Arapçada bulunmayan sesleri gösterir.

Kazak Kiril yazısı Kazakistan ve Moğolistan’da kullanılır. Bu alfabe Kazak Türkçesindeki sesleri göstermek üzere Rusça abecesinde 33 harfe 9 harf daha eklenip 42 harfli olarak 1940 yılında S. A. Amanjolov tarafından sunulmuştur. Eklenen harflerden Ұ, 1950’ye kadar Ӯӯ şeklindeydi.

Kazak Alfabesi	Kazak Latin	Telâffuz
Аа	Aa	Aa
Әә	Ää	Açık e
Бб	Bb	b
дд	Dd	d
Вв	Vv	v
Гг	Gg	g
Ғғ	Ğğ	ğ (Türkiye Türkçesi’nden daha sert)
Ее	Ee	Kapalı e, ye
Жж	Jj	j
Зз	Zz	z
Ии	Ïï	iy, ıy
Йй	Yy	y
Кк	Kk	İnce k
Ққ	Qq	Kalın k
Лл	Ll	l
Мм	Mm	m
Нн	Nn	n
Ңң	Ññ	Nazal n (ng)
Оо	Oo	o
Өө	Öö	ö
Пп	Pp	p
Рр	Rr	r
Сс	Ss	s
Тт	Tt	Tt
Уу	Ww	uv, üv
Үү	Üü	ü
Ұұ	Uu	u
Фф	Ff	f
Хх	Xx	Sert h
Һһ	Hh	h
Цц	Cc	ts
Чч	Çç	ç
Шш	Şş	ş
Щщ	ŞŞşş	şş
Ъъ	(“)	Sertleştirme imi(Yabancı köklü kimi sözcüklerde)
Ыы	Iı	ı
Іі	İi	i
Ьь	(‘)	Yumuşaltma imi(Yabancı köklü kimi sözcüklerde)
Ээ	Ee (Éé)	Kapalı e
Юю	YUyu	yu
Яя	YAya	ya

Kıptî Alfabesi

Kıptî Alfabesi

Koptik veya Kıptice, Antik Mısır’da konuşulan ve bugünkü Kıptilerin konuştuğu dile verilen ad. Hami dillerinden olup, alfabesinde 32 harf vardır. Kıptîce Kıptî alfabeyle yazılır. Bunların 24 tanesini Yunan alfabesi’nden almıştır. Diğer demotik yazından gelir.Alfabe, ünlü Rosetta Taşı vasıtasıyla çözülmüştür.

Harf	Adı	Transliterasyon
	alpha	a
	bēta	b
	gamma	g
	dalda	d
	ei	e
	soou	─
	zēta	z
	ēta	ē
	tʰēta	tʰ
	iōta	i
	kappa	k
	laula	l
	mē	m
	nē	n
	khi	kˢ
	ou	o
	pi	p
	rō	r
	sēmma	s
	tau	t
	he	u
	phi	pʰ
	khi	kʰ
	phi	pˢ
	ō	ō
	šai	š
	fai	f
	Hai	h
	hori	h
	Hanhia	ḏ (j)
	čima	č
	ti	ti
	phis ənše	─

Kiril Alfabesi

Kiril (Rus) Alfabesi

Cyrillic Alphabet

Kiril alfabesi (Makedonca:Кирилица, Bulgarca: Кирилица, Rusça: Кириллица, Kirillitsa), yaygın olarak Slav dillerinin yazımında kullanılan alfabedir. Adını Ortodoks rahipleri Kiril ve Metodius’tan almış olmasına karşın, bu alfabeyi gerçekte onların geliştirdiğine ilişkin kesin bilgi yoktur. Yapılan araştırmaların gösterdiklerine göre, Kiril ve Metodius’un öğrencileri, 9. yüzyılın ortasında günümüzde Kiril alfabesi olarak bilinen ve halen Rusya, Ukrayna, Bulgaristan, Sırbistan ve diğer ülkelerde kullanılan bu alfabeyi, Orta Çağ Yunan (Bizans) alfabesinin temelinde geliştirerek, Yunancada bulunmayan bir takım Slav seslerini de buraya eklemişlerdi.

Kiril alfabesini kullanan ülkeler: Beyaz Rusya, Ukrayna, Bulgaristan, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Moğolistan, Makedonya, Sırbistan.

Rusya’da bu alfabe ilk olarak Orta Çağın başlarında büyük yazı harfleri olarak kullanılmaya başlandı. El yazısı olan italik harfler ise daha sonra geliştirildi. 18. yüzyılın başlarında Büyük Peter Yunan harflerini çıkararak alfabeyi daha basit ve düzenli bir hale getirdi. 1918 yılında bir değişiklik daha yapılarak, alfabeden diğer gereksiz harfler çıkarıldı. Kiril alfabesi birçok Slav Ortodoks ülkesinde kullanımdadır. Ayrıca Türk Cumhuriyetleri’nden Kazakistan ve Kırgızistan tarafından da halâ kullanılıyor. Tablodaki slavsı olmayan harfler ise Türk-Kiril harfleridir. Başkortostan, Yakutistan gibi birçok Özerk Türk bölgelerinde de Kiril harfleri kullanılmaktadır.

Kiril Alfabesi

Kiril alfabesi	Türkçe okunuş
А а	A
Б б	B
В в	V
Г г	G
Д д	D
Е е	YE* veya E
Ё ё	YO* veya Ö
Ж ж	J
З з	Z
И и	İ
Й й	Y
К к	K
Л л	L
М м	M
Н н	N
О о	O
П п	P
Р р	R
С с	S
Т т	T
У у	U
Ф ф	F
Х х	H
Ц ц	TS
Ч ч	Ç
Ш ш	Ş
Щ щ	ŞÇ (klasik Rusça); ŞŞ (günümüzdeki edebi Rusça)
ъ	sert işaret
ы	I
ь	yumuşak işaret
Э э	E
Ю ю	YU* veya Ü
Я я	YA* veya Azeri Ə
	* – Sözcüklerin başında, Ъ, Ь ve seslilerden sonra

Lazca

Lazuri nenaşi albonis 35 bonca uğun. Hentepeşi doloxe 5 bonca nenoni do 30 boncati uneneli ren. “a”, “e”, “i”, “o” do “u” nenoni boncape renan.

Lazcanın toplam 35 harfi vardır. Bunlardan 5 tanesi sesli diğer 30 tanesi de sessizdir. “a”, “e”, “i”, “o” ve “u” sesli harflerdir.

A

B

C

ÇḈ

D

E

F

G

Ğ

H

X

I

J

K

Ǩ

Q

L

M

N

O

P

Ṕ

R

S

Ş

T

Ť

U

V

W

Y

Z

Ž

Ʒ

Ǯ

a

b

c

Çç̌

d

e

f

g

ğ

h

x

i

j

k

ǩ

q

l

m

n

o

p

p̌

r

s

ş

t

t̆

u

v

w

y

z

ž

ʒ

ǯ

Libya Alfabesi

Libya Alfabesi

Libyan Alphabet

LSF Alfabesi

LSF Alfabesi

Alphabet Manual LSF

Macar Runik Yazısı

Macar Runik Yazısı

Maji Alfabesi

Maji Alfabesi

Magickal Alphabets

Gölgeler Kitabı söz konusu olduğunda her Cadının kendi tercihleri vardır. Bazıları kendilerininkini bir diskte tutar, diğerleri daktiloyla veya geleneğe uygun olarak el yazısıyla yazılır. Bunu el yazısı biçiminde tutmayı seçen bazıları, bunu normal dillerinin aksine sihirli alfabeler kullanarak yapmayı sever. Bu, başka birinin eline geçmesi durumunda mahremiyet sağlar. Sihirli alfabeler, bir Cadıların aletlerini yazmak için de yaygın olarak kullanılır. İşte kullanılan popüler alfabelerden bazıları

Makedonya Alfabesi

Makedonya Alfabesi

The Macedonian Alphabet

Mason Alfabesi (Masonik Alfabe)

Mason Alfabesi (Masonik Alfabe)

Free Mason’s Alphabet

Masonlar, kendi aralarında gizli, özel bir alfabe geliştirmişlerdir. Gönyelerden meydana gelmiş Masonik alfabenin kökeni İbrani Alfabesi’ne dayanmaktadır. (Çırak, Kalfa, Usta) (S.45) ^[1]

Masonların kullandığı bu alfabe, iki paralel çizgiyi iki paralel çizginin keserek oluşturduğu dokuz bölüm ve bir x işaretinin açılarının oluşturduğu dört odacığa ikişer ikişer ve sırasıyla yazılmış İngiliz alfabesinde ki 26 harften oluşan yazı sistemidir.^[2] Alfabe ve anahtarı şöyledir:

 ^[3]

Kaynaklar

[1] harunyahya.org/kitap/YahudilikveMasonluk/yvm7.html
[2] sozluk.sourtimes.org/show.asp?t=mason+alfabesi
[3] historicalsense.com/Archive/CG/CG_12.htm

Maya Alfabesi (Maya Alphabet)

Maya Alfabesi

Meroe Yazısı

Meroe Yazısı

Zaman: Milattan önce 3. yüzyıl-İS 4. yüzyıl. Mekân: Sudan.

“Doğu çölünden gelen göçebelerin Nil vadisinde (Meroe’de) bir imparatorluk kurduklarını öğrenmek… Dünyada maddi ve entelektüel kültürde öncülük eden bir milletin Mısırlı fellahların ataları olduğunu öğrenmekten daha şaşırtıcı olamaz.” FRANCIS LLEWELYN GRIFFITH, 1909

Nil’in akış yönünü gösteren bir haritaya bakarsanız, nehrin iki kavisle altı çavlandan geçerek Sudan’ın merkezinde Hartum’dan Nasır Gölü’ne ve Sudan ile Mısır arasındaki günümüz sınırında Assuan’a aktığını görürsünüz. Eski Mısır’la rekabet eden bu geniş alan arkeologlarca Nübye olarak bilinir. Burası eski çağlarda, kökeni bilinmeyen bir kelime ile, Kuş krallığı olarak anılırdı ve en büyük kenti Nil’in 5 ve 6. çavlanları arasındaki Meroe idi.

Meroe uygarlığı eski Mısır’ın bir parçası değil, Sahra-altı Afrikası’nın en önemli ilk devletlerinden biriydi. Uygarlığın arkeolojik kökenleri milattan önce 3. bin yıla kadar giderse de, tarihe girişi -Mısır hiyeroglif kitabelerinde yapılan atıflarla- yalnızca milattan önce 8. yüzyıldadır.

Kuş kralları, milattan önce 712-656 yılları arasında Mısır’ı fethetmişler ve 25. hanedan olarak kabul edilip merkezi Sudan’dan Filistin sınırlarına kadar uzanan bu imparatorluğu yönetmişlerdir. Kuş’ta, milattan sonra 1. yüzyıla kadar Mısır hiyeroglifleri kullanılmıştır. Ancak bunlar Mısır yazısı gibi hem hiyeroglif hem de hiyeroglifin bir tür el yazısı versiyonu gibi olan Meroe yazısıyla birlikte kullanılmıştır.

Meroe ve diğer yerlerde bulunan Mısır / Meroe çift-dilli kısa kitabeler bilim insanlarının, özellikle de Francis Llewelyn Griffith’in Meroe yazısının fonetik değerlerini çözmelerine imkân vermiştir. Çoğu Mısır yazısından alman yalnızca 23 hiyeroglif işaret (ve aynı sayıda hiyeroglifin el yazısı versiyonuna benzeyen yazılar] vardı. Diğer bir deyişle Meroe hiyeroglifleri görsel bakımdan Mısır hiyerogliflerine benzese de, aslında bir alfabedir.Bu nedenle Meroe adlarının çoğunu çevirebilir ve paralel Mısır kelimeleriyle kıyaslayarak ad olmayan bazı Meroi dilindeki kelimelerin anlamlarını tahmin edebiliriz. Ancak Meroe dili bir bütün olarak tam bir muammadır.

Elimizdeki kelimelerin Eski Nübye diline ya da bölgenin, Nil-Sahra ya da Afro-Asyatik ailesine mensup Afrika dillerinden herhangi birine benzerliği bulunamamıştır. Böylece basit bir dil çözümü yoktur: Mısır hiyerogliflerinin çözülmesinde anahtar olan Kıpti dilinin Sahra-altı eşdeğeri yoktur. Dilin çözümünde en iyi ilerleme umudu çift-dilli, Meroe ve Mısır dillerinde yazılmış daha geniş bir metin bulunmasıdır.

Belki de Griffith’in ileri sürdüğü gibi Kuş krallığını yaratan insanların günümüzde Kızıldeniz yakınlarındaki doğu çöllerinde dolaşan ve adlarından “Bedevi” sözcüğünün türediği göçebelerin dili olan Beja’nın daha eski bir biçimini konuştuklarını öğreneceğiz. Bazı dilbilimciler ise, Meroe dilinin Nübye ya da Doğu Sudan dilleriyle akraba olduğunu da ileri sürmüşlerdir. Ancak kesin bir şey söylemek için hâlâ erkendir.

Meroitik hiyeroglif ve el yazısına benzer harfler ve fonetik değerleri. Biçim olarak Mısır hiyerogliflerine benzemekteyse de, sistem alfabetiktir.

Mısır Hiyeroglif Yazısı

Mısır Hiyeroglif Yazısı

Eski Mısır medeniyeti, Mezopotamya’da aynı tarihlerde kurulmuş şehir devletleriyle birlikte, tarihin en eski uygarlıklarından biri ve döneminin en ileri sosyal düzenine sahip organize devleti olarak bilinir. Milattan önce 3000’ler civarında yazıyı bulup kullanmaları, Nil nehrinden faydalanmaları ve ülkenin doğal yapısı sayesinde dışarıdan gelebilecek saldırılara karşı korunmuş olmaları Mısırlıların sahip oldukları medeniyetin ilerlemesine büyük katkıda bulunmuştu.
 
 Ancak bu uygarlık, Kuran’da inkar sisteminin en açık ve net tarif edildiği “firavun yönetiminin” geçerli olduğu bir medeniyetti. Büyüklük taslamışlar, sırt çevirmişler ve inkar etmişler, bunların neticesinde de ileri medeniyetleri, sosyal ve siyasal düzenleri, askeri başarıları onları helak olmaktan kurtaramamıştı.
 
Mısırlıların sahip oldukları medeniyet, yaşadıkları olaylar hakkındaki bilgileri eski Mısır yazısı olan hiyerogliflerden öğrenmek mümkündür.
 


18. yüzyıla dek Eski Mısır dilinde yazılmış kitabeler ve yazılar okunamıyordu. Eski Mısır dili hiyeroglifti ve çağlar boyunca bu dil varlığını sürdürmüştü. Fakat milattan sonra 2. ve milattan sonra 3. yüzyılda Hıristiyanlığın yayılması ve kültürel etkisiyle Mısır, dinini olduğu gibi dilini de unuttu; yazılarda hiyeroglif kullanımı azaldı ve sona erdi. Hiyeroglif yazısının kullanıldığı bilinen en son tarih MS 394 yılına ait bir kitabedir. Bundan sonra bu dil unutuldu ve bu dilde yazılmış yazıları okuyabilen ve anlayabilen kimse kalmadı. Ta ki bundan yaklaşık iki yüzyıl öncesine dek.
 
Eski Mısır hiyeroglifi 1799 yılında, Rosetta Stone adı verilen, Milattan önce 196 tarihine ait bir kitabenin bulunmasıyla çözüldü. Bu tabletin özelliği üç farklı yazıyla yazılmış olmasıydı: Hiyeroglif, demotik (hiyeroglifin el yazısı şekli) ve Yunanca. Yunanca metnin de yardımıyla tabletteki eski Mısır yazısı çözülmeye çalışıldı. Tabletin tüm çözümü, Jean-Françoise Champollion adlı bir Fransız tarafından tamamlandı. Böylece unutulan bir dil ve bu dilin anlattığı tarih aydınlanmış oldu.

Hiyeroglif Yazısındaki Üstün Teknik

Gizemli, bilinmeyenli çizgiler, resimler, taslaklar, işaretler, şifreler, insanlar, hayvanlar, masal yaratıkları, bitkiler, meyveler, araçlar, elbise parçaları, örgüler, silahlar, geometrik şekiller, dalgalı çizgiler ve alevler. Bunlar tahtalar, taşlar ve sayısız papirüsler üzerinde bulunurlar. Tapınak duvarlarında, mezar odalarında, anı levhalarında, tabutların, çekmecelerin üzerinde bulunurlar. Mısırlılar eski ulusların yazmayı en çok sevenlerindendir.

Hiyeroglif Nasıl Yazılıp Okunurdu?

Mısır yazısı, çoğu nesnelerin resimleri olduğundan, rahatlıkla ayırt edilebilen 700’den fazla işaretten oluşmuştu. Her bir işaret ,özel bir nesneyi, belli bir sesi temsil ediyordu. Hiyeroglif yazısı soldan sağa ya da aşağıdan yukarıya yazılabilirdi. Hayvanların ya da insanların yüzleri sola dönükse soldan sağa,sağa dönükse sağdan sola okunurdu.

Ne İle Yazılırdı?

Yazıcılar ,mürekkep ve fırça kullanarak papirüs denen sazlardan yapılmış özel bir çeşit kağıda yazı yazarlardı. Ayrıca ostraka olarak bilinen kırık çömlek parçalarının üzerine de yazarlardı.

Mısır hiyeroglif yazısı son derece karmaşıktı.Yazıcı adı verilen kimseler,okumak ve yazmak için özel olarak eğitilmişlerdi.Bu becerileri onlara güç ve saygınlık kazandırıyordu. Yazıcılar tapınaklarda ya da devlet yönetiminde iyi işlere girebiliyorlardı. Çoğunluk vergi de ödemiyordu. Daha sonraları Mısırlılar,hiyeroglif yazısının daha kolay bir uyarlaması olan 2 türlü steno yazı geliştirmişlerdir. Hiyeroglif yazısı ise, tapınaklardaki ve kamusal yapılardaki kayıtlarda kalmıştı. Mısırlılar,bir yazı biçimi bulan en eski uluslardan biridir. Onların “alfabeleri” bizim bugün kullandığımız gibi harflerden değil, resim ve işaretlerden oluşmuştu. Mısır yazısına “kutsal yazı” anlamına gelen hiyeroglif adı verilirdi.Bu isim Mısırlıların, yazı yazma yetilerinin onlara ilim Tanrısı Toth tarafından verildiğine inanıyor olmalarından kaynaklanıyordu. Firavun adları kartuş adı verilen oval bir çerçevenin içine yazılırdı.

Mors Alfabesi

Mors Alfabesi

Morse Alphabet

Mors alfabesi, ilk kez 1832’de telgraf ile ilgilenmeye başlayan Samuel Morse tarafından 1835 yılında oluşturuldu. 1837’de ise ilk kez kullanıma başlanıldı. 1840 yılında da patent için başvuruldu.

İlk hat Baltimore, Maryland ile başkent Washington arasında kuruldu. İlk mesaj İncil’den bir cümleyi içerirken, gönderim tarihi ise 24 Mayıs 1844 idi.

Orijinal mors kodu kısa ve uzun sinyallerin kombinasyonunun bir sayıya karşılık gelmesinden oluşmuştu. Her sayı da bir harfe karşılık geliyordu.Ancak Morse’nin bulduğu sistemin kullanımı kolay değildi. Alfred Veil ile bu konu üzerine ortaklaşa çalışmaya başlayan Morse, bir süre sonra Veil’in önerdiği sistemin daha basit bir sistem olduğuna ikna oldu. Veil’in sisteminde kısa ve uzun sinyallerin yanı sıra duraklamalar da kullanılıyordu. Bu sistem daha sonra Amerikan Mors Kodu olarak isimlendirildi.

Mors kodu birçok değişik metot ile iletilebilir. Mors alfabesi sesli olarak iletilebilmesinin yanı sıra, radyo sinyallerinin açılıp kapatılmasıyla, telgraf tellerinden geçen elektrik akımıyla, mekanik yolla ya da görsel (ışıkların yanıp sönmesi gibi) yollarla da iletilebilmektedir.

Sistem genel olarak Mors kodu olarak adlandırılsa da uygulamada İngiliz alfabesi ve buna bağlı noktalama işaretlerini ifade etmek için iki farklı tür mors kodu kullanılmaktadır. Bunların birincisi olan Amerikan Morse kodu genellikle telgraf sistemlerinde kullanılırken, Uluslararası Morse kodu ise araları görmezden gelerek sadece kısa ve uzun sinyallere göre çalışır.

Telgraf şirketleri ise mesajların uzunluğundan şikayetçilerdi. Bunun üzerine 5 koddan oluşan kısaltmalar geliştirildi.

Örneğin;

AYYLU M.Ö.  Mesaj düzgün anlaşılamadı, tekrar gönderin LIOUY M.Ö.  Neden soruma cevap vermediniz?

Amerikan Mors Kodu

Ticari amaçlar için günümüzde kullanılmamaktadır. Kimi kaynaklarda “Demiryolu Morsu” diye anılır. Kısa ve uzun sinyallerin yanı sıra ara sıra da boş aralar kullanılmaktadır. Bu tür mors alfabesi karada telgraf telleri üzerinde haberleşen telgraf operatörleri için geliştirilmiştir. Günümüzde demiryolu müzelerinde görülebilmektedir.

Kodun en eski hali Morse kodu ile haberleşen operatörlerin birbirleri ile anlaşabilmeleri için geliştirilmişti. İlk günlerde operatörler sadece iki tane ses duyarlardı: Klik ve klak sesi. Tuşa her basış klik, tuştan parmağın çekilmesi ise klak sesini yaratıyordu. Ancak bu sistemi düzgün olarak kullanabilmek çok zordu. Örneğin, operatörün A(. -) sesini gönderebilmesi için “klik klak” yapması gerekiyordu.

Birçok telgraf operatörü önceleri demiryollarında daha sonra Western Union ile haber ajanslarında çalışıyordu. Ünlü bilim adamı Thomas Edison da gençlik yıllarında telgraf operatörlüğü yapmıştı. Modern Uluslararası Mors Kodu

Modern Uluslararası Mors Kodu, 1848 yılında Alman Friedrich Clemens Gerke tarafından geliştirildi. Bu kodu türü ilk kez Hamburg ile Cuxhaven arasında Almanya’da kullanıldı. 1865 yılına dek bir takım küçük değişiklikler yapıldı ve aynı yıl Paris’teki Uluslararası Telgraf Konferans’ında Uluslararası Mors Kodu olarak kabul edildi.

Bu mors kodu halen yürürlükte olan koddur. ITU (Uluslararası Telekomünikasyon Birliği) tarafından kabul edilmiştir. Mors Kullanmanın Avantajları

Mors kodu radyo cihazları ile yayınlanmak istenildiği zaman diğer radyo bazlı iletişim cihazlarından daha basit bir düzenek olması yeterlidir. Yüksek cızırtılı, düşük frekanslı ortamlarda bile rahatlıkla kullanılabilmektedir. Bir diğer avantajı da daha düşük bant genişliğine ihtiyaç duymasıdır. Örneğin sesli iletişimde 100-150 Hz aralığı kullanılırken, Mors kodu için tek taraflı 4000 Hz yeterli olmaktadır.

Mors alfabesinin geliştirilerek kullanıldığı bir diğer alan ise Q kodlarıdır. Amatör radyocular, sık kullandıkları mesajları kısaltıp Q kodları haline çevirmişlerdir. Radyo frekansı üzerinden haberleşmelerinde bu Q kodlarını kullanırlar.

Bunun dışında mors alfabesi ile haberleşme yazılı mesajlaşmadan daha hızlıdır. Hatta bazı cep telefonu üreticileri mors alfabesi uyumlu cep telefonu üretiyorlar.

1991 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde FCC’nin Amatör Radyocu lisansını alabilmek için dakikada 5 kelimeyi Mors alfabesi ile alıp, göndermek gerekliydi. 2000 yılına kadar Amatör radyo lisanslarının en üst seviyesi olan ekstra class için bu rakam 20 kelimeye kadar çıkıyordu. 2000 yılından itibaren bu lisans için de 5 kelime yeterli kılındı.

2003 yılında ise Dünya Radyo İletişimcileri Konferansı’nda alınan karar gereğince uluslararası mors alfabesi bilmek zorunlu olmaktan çıktı.

Günümüzde amatör ve askeri radyoculardan yarı otomatik ve tam otomatik cihazlar sayesinde dakikada 40 kelime anlayan cihazlar yapılmıştır. Bu cihazlara “bugs” yani Türkçe’siyle “böcek” adı veriliyor.

24 Mayıs 2004 tarihinde ise ilk telgrafın 160. yıl dönümünde Uluslararası Telekomünikasyon Birliği(ITU), “@” işaretini de Mors alfabesine ekledi. @ işareti (AT COMMERICAL) kelimesinin baş harfleri olan “AC” harflerinin karşılığı ile ifade ediliyor.

Mors, Yardımcı Bir Teknolojidir

19. yüzyılda elektronik iletişimi başlatan Mors, 21. yüzyılda destek teknoloji olarak canlılığını koruyor. Düşük teknoloji gerekliliği nedeniyle zorda kalınan kişiler yardım çağrısı ya da haberleşmek için mors alfabesini kullanabiliyorlar.^[1]

Kaynaklar

[1] ansiklopedi.turkcebilgi.com/Mors_alfabesi

Mors Alfabesi ile İlgili Çeşitli Araçlar

1. Latin alfabesinden mors alfabesine, mors alfabesinden Latin alfabesine çevirir.

www.mors.gen.tr/mors/content/mors-cevirici

2. Text metinleri morse alfabesiyle kodlanmış wav dosyasına çeviren ücretsiz program: WinMorse2 (www.winmorse.com/WinMorse2Setup.EXE)

Orhun Alfabesi

Orhun Alfabesi

725 – 735 yılları arasında ilk Türk alfabesi yazılmıştır. Bu yazının Türkler tarafından eski zamandan beri kullanıldığı anlaşılıyor fakat ne kadar eski olduğu kesin olarak çıkarılan gümüş bir tabağın üzerinde bulunan iki satırlık Orhun Harfleriyle yazılmış yazı, öz be öz Türk alfabesinden oluşan bu yazının M.Ö. 5. yüzyıldan itibaren kullanıldığı tespit edilmiştir.Orhun yazısı Türklerin kendi yazısıdır. Eski Türk damgalarındaki şekillere ve Türkçe kelimelere uygun yapılmıştır. Göktürklerden önceki dönemde ait Yenisey yazıtlarında ve onlardan yüzlerce yıl öncesine ait Altın Elbiseli Adam devrinin yazıları aynı alfabeyle yazılmıştır. Göktürk zamanında sadece bu alfabenin harfleri azaltılmış, yazılma tarzı kolaylaştırılmıştır. Bazı söyleme şekilleri kolay hale getirilerek düzene koyulmuştur. Fakat alfabenin esası ve özü muhafaza edilmiştir. Bugün Göktürk Alfabesi ya da Orhun Alfabesi olarak bilinen yazı, Göktürk döneminden önce de yani tam olarak 1000 yıl evvel Türkler tarafından kullanıldığı Bilimsel olarak tespit edilmiştir.

Osmanlı Alfabesi

Osmanlı Alfabesi

Ottoman Turkish Alphabet

Osmanlı Türkçesine yeni başlayanların karşılaştıkları en büyük sorunlardan biri de, Osmanlı Türkçesiyle yazılmış metinleri transkripsiyonlu bir şekilde Türkiye Türkçesine aktarırken ortaya çıkan, Türkiye Türkçesi alfabesinde karşılığı bulunmayan harflerin hangi işaret ile gösterileceği meselesidir. Bu durumu göz önüne alarak, bir “Osmanlıca Transkripsiyon Alfabesi”ni tablo hâline getirip Osmanlıca öğrenenlerin kullanımına sunmayı uygun gördüm.

Osmanlıca Trankripsiyon Alfabesi

Transkripsiyon işaretlerinin bir arada bulunduğu Oktay New Transkripsiyon Fontu “Oktay New Transkripsiyon” adlı yazı tipini www.isa-sari.com/ekler/Oktay.ttf adresinden indirebilirsiniz.^[1]

Ek Araçlar

Arapça Osmanlıca Klavye: www.minare.net/arapca-osmanlica-klavye/

Pers Çivi Yazıları

Pers Çivi Yazıları

Proto-Elam Yazısı

Proto-Elam Yazısı

Zaman: İÖ 3050-2900. Mekân: İran«Eski çağlar araştırmacılarının çoğu için Elam’ın âdeta egzotik, her şeyden uzak bir yeri vardır: Mezopotamya’nın doğusunda telaffuzu güç adlar, alışkın olunmayan mekânlar, pek az anlaşılan bir dil ve barbar bir halk.» (DANİEL T. POTTS, 1999)

Tam gelişmiş bir yazı sistemi olduğu varsayıldığı takdirde Proto-Elam yazısı, dünyanın en eski çözülmemiş yazısıdır. Bu yazı, Kitabı Mukaddes’te Pers eyaletinin adı olan Elam’da ve klasik coğrafyacılarca eski başkenti Susa’nın adıyla anılan Susiana’da yaklaşık 5000 yıl önce kısa bir süre (ÎÖ 3050-2900) kullanılmıştır.

(Üstte) İran platosunda tabletlerin bulundukları yerler işaretlenmiş proto-Elam yerleşim birimleri. Proto-Elam yazısı Mezopotamya’da Uruk’ta kullanılan proto-çivi yazısından kısa bir süre sonra görülmüştür.

Burası günümüzde Batı İran’ın petrol alanları bölgesine denk düşmektedir. Ancak proto-Elam yazısının yalnızca Elam’la sınırlı kalmayıp daha geniş bir alanda, İran’ın Afganistan sınırına yakın bölgelerde bile kullanıldığı saptanmıştır.

Burada “proto-“ önekinin kullanılması yazının Lineer (Eski) Elam yazısı olarak bilinip kısmen çözülmüş olan daha sonraki bir yazıdan önce gelmiş olmasıdır. Bu da Susa’da bulunmuş ve yine kısa bir süre için (M.Ö. yaklaşık 2150) hükümdar Puzur-Insusinak tarafından kullanılmıştır. (Üçüncü ve büyük ölçüde çözülmüş bir yazı olan Elam çivi yazısı M.Ö. 13. yüzyıldan başlayarak uzun yüzyıllar boyunca ve bu arada Pers kralı Darius tarafından başkenti Persepolis’de kullanılmıştır.)(Üstte) Dört koyun sürüsüne ilişkin Proto-Elam yazısıyla yazılmış bir idari belge. Burada ondalık sistem kullanılmıştır.

Proto-Elam yazısı ile Lineer Elam yazısı arasındaki ilişki tartışmalıdır. Araştırmacılar önceleri iki yazının aynı dilin yazısı olduğuna ve Lineer Elam yazısının Proto-Elam yazısından doğduğuna inanıyorlardı. Ancak günümüzde ortak bir dil ve kültürün olmadığına ikna olmuşların sayısı giderek artmaktadır.

Proto-Elam yazısı örnekleri çok fazladır: Bazıları çok bozulmuş olduğundan ancak tahmin edilen 100.000 karakterli 1500 kil tablet. Oysa Lineer Elam yazısının kullanıldığı yalnızca 22 tablet bulunmuştur. Ama bazı yazıları çift dilli olduğu için (ikinci bilinen dil, Akad çivi yazısıdır) Lineer Elam yazısı çok daha iyi anlaşılmaktadır. Oysa Proto-Elam yazısı metinlerde çift dil kullanılmamıştır ve dili hiç bilinmemektedir.

Ancak yine de yazı hakkında epey çok şey bilmekteyiz. Yazıyı çözmenin en verimli yöntemi, bütün tabletlerde bulunduğu için, rakamlardır. Tabletlerde tıpkı Mezopotamya’nın çok daha iyi anlaşılan Sümer tabletleri gibi insanların listeleri ve hesaplamalar vardır. Çoban ve koyunlarla ilgili şöyle bir örnek verilebilir:

Tabletlerdeki rakamlar dikkatle incelendiğinde Proto-Elamca yazan kâtiplerin burada gösterilen basit ondalık sistem dışında çeşitli sayma sistemleri kullandıkları görülmektedir. Örneğin, cansız nesneleri saymak için Babil’de olduğu gibi altılı bir sistem kullanılmaktaydı.

Ancak Proto-Elam yazısıyla yazılmış hesapların çoğunu anlamamıza rağmen, nümerik olmayan simgelerin fonetik ya da logografik olup olmadığını bilmediğimizden, kişilerin ve kurumların adları olduğu anlaşılan pek çok simgeyi çeviremiyoruz. Yazının karmaşık bir ekonomik kayıt tutma sistemi değil de, tam bir yazı sistemi olduğu ancak dili bilmekle kanıtlanabilir.

Susa’dan proto-Elam dilinde bir hesap metni. Burada yalnızca rakamlar tam olarak anlaşılmıştır.

Rakamlar

Rakamlar

Numbers

Rus Alfabesi (The Russian Alphabet)

Rus Alfabesi

The Russian Alphabet

Rus Kiril Alfabesi

Rus Kiril alfabesinde 33 harf vardır. Bunlardan 10’u sesli (а, у, о, ы, э, я, ю, ё, и, е), 21’i sessiz (б, в, г, д, ж, з, й, к, л, м, н, п, р, с, т, ф, х, ц, ч, ш, щ) ve her iki guruba da girmeyen 2 işaret ( ъ, ь) vardır. Rusça sessiz harfler iki gruba ayrılırlar: sert ve yumuşak. Sert sessizler а,у, о, ы, ь harfleri önünde bulunurlar. (istisnalar: ч, ш daima yumuşaktır.) Sert sessizler Türkçedeki karşıtları gibi okunurlar. Yumuşak sessizler я, ю, е, ё, ь, и önünde bulunurlar. (istisnalar: щ, ж, ц daima serttir.)

Rünik Yazı

Rünik Yazı

Zaman: Milattan Sonra 2.-9. yüzyıllar. Mekân: Kuzey Avrupa, Grönland

Her rünik yazı için, onun üzerinde çalışan bilim adamları kadar çok yorum olacaktır. “RUNO-DİNAMİĞIN İLK KURALI”

Avrupa yazılarının çoğu Latin harflerinden oluşur. Bu da Latin yazısı ile bağları o kadar kesin olmayan önemli bir Avrupa yazısı olan rünik yazının varlığını hep gölgelemiştir. Daha 2. yüzyıldan başlayarak 16. hatta 17. yüzyıllara kadar Gotik, Danca, İsveççe, Norveççe, İngilizce, Frizce, Frankça’nın ilk aşamalarını ve Orta Germania’nın çeşitli kabile dillerini kaydetmek için rünik yazıyla yazılmış kitabeler bulunmuştur.

Bilinen rünik kitabelerin sayısı 5000’i aşar ve bunların hemen hemen hepsi kuzey ülkelerindedir. Bunların da büyük çoğunluğu İsveç’tedir ve sık sık yeni rünik yazılarla yazılmış taşlar keşfedilmektedir. Kitabelerin sayıları Norveç’te 1000, Danimarka’da 700 kadardır.

İzlanda’da nispeten daha geç döneme ait altmış kitabe vardır ve Grönland ile Faroe Adaları’nda da rünik metinler bulunmuştur. Man Adası, Orkney Adaları, Shetland Adaları, İrlanda ve Western Adaları gibi Britanya Adaları’nda bulunanların çoğu İskandinav gezginlerinin eseridir.

Rünik yazının nerede ve ne zaman icat edildiğini bilmiyoruz. Romanya, Orta Almanya ve Rusya’da ilk dönem rünik yazılı nesneler bulunması yazının o genel bölgede, belki de Tuna sınırındaki ya da Vistül kıyılarındaki Gotlar tarafından icat edilmiş olacağını göstermektedir.

Bir başka varsayım da, Güney İsviçre ve Kuzey İtalya Alpleri vadilerindeki kitabelerde kullanılan rünik harflerle karakterlerin benzerliğine işaret edip icadı o bölgedeki latinleştirilmiş Cermence’ye bağlar. Hatta Etrüsk alfabesiyle de bir bağı olabilir. Üçüncü bir varsayıma göre rünik yazıyı bulanlar Danimarka’nın Cermen kabileleri, belki de Güney Jutland’da yaşayanlardır.

İlk kitabelerin çoğu bu genel bölgeden çıkmıştır ve erken rünik metinleri Danimarka’nın çeşitli bölgelerinden hâlâ çıkarılmaktadır. Ancak bütün rünik yazı araştırmacıları bir noktada hemfikirdirler: Latin alfabesinin, rünik yazı üzerinde bir etkisi olmuştur.

^{İskoçya’dan Golspie No. 2. Bu II. Sınıf sembol taşında bir Pikt hayvanı, çift yüzlü baltası ve hançeriyle bir aslan ve balığa dönük Pikt adamı ile birbirlerine sarılmış ve kendi balık kuyruklarını ısıran iki yılan görülmektedir.}

RÜNİK ALFABE

Rünik alfabenin en az üç türü vardır. Bunlardan İS yaklaşık 800’den önce Avrupa’nın kuzeyinde kullanılanı Erken ya da Ortik Germen (Toton) yazısı, 5. ya da 6. yüzyıldan yaklaşık 12. yüzyıla kadar İngiltere’de kullanılanı Anglosakson ya da Angıl yazısı, 8. yüzyıldan 12. ya da 13. yüzyıla değin İskandinavya ve İzlanda’da kullanılanı ise kuzey ya da İskandinav yazısı olarak adlandırılır.

Rünik alfabenin adını ilk altı harften alarak “fut-hark” olarak bilinen özel sıralı 24 harfi vardır:

(Üstte) İskoçya’da Strathclyde’de bulunmuş olan Hunterston broşu. İğnenin solundaki yazıda sahibinin adı olan Melbrigida yazılı olup sağındakiler rünik yazı taklididir.

Yukarıdaki örnekte soldan sağa doğru gösteriliyorsa da, ilk zamanlarında sağdan sola ve hatta boustrophedon (bir satırda soldan sağa, diğerinde sağdan sola) yazılmış da olabilir. Bir harf kimi zaman ters, hatta altüst çevrilebilir. Büyük ve küçük harfler arasında bir ayrım yapılmamıştır.Harflerden bazıları (r, i ve b, rünik karşıtları gibi) Latin alfabesinin harfleriyle ilişkilidir. Diğerleri Latin harflerinin adaptasyonları olabilir: f,u (ters çevrilmiş Latin V), k (Latin C), h, s, t ve J (ters Latin L) gibi. Ama g, w, j ve p gibi bazıları aynı ses değeri olan Latin harflerine hiç benzemezler.

Yukarıda verilen ses değerleri yaklaşıktır: Erken dönem Cermen dillerinin sesleri modern İngilizce’de aynı değildir.

Rünik kitabeler, genelde “okunabilirse” de -Etrüsk kitabelerinin okunduğu anlamda- erken dönem Cermen dillerini bilmediğimiz için anlamları çoğunlukla bilinememektedir. Günümüzdeki eldeki az ve belirsiz kanıta dayanarak bir tahmin yürütme anlamına gelen “rünik yazıyı okuma” deyiminin kökeni de budur.

^{İsveç’te Östergötland’da Rök taşı. Bilinen en uzun rünik kitabesi olan metin, Erken Viking Çağı’nda, Varin tarafından ölen oğlu Vaenod’un anısına yazılmıştır.}

PİKT SEMBOL TAŞLARI

Piktler günümüzde İskoçya’yı oluşturan toprakların doğu ve kuzey kesiminde Caithness ile Fife arasında yaşamış bir halktır. Adlarının bedenlerini boyamalarından ya dövme yaptırmalarından kaynaklandığı sanılır. Bu halkın yarattığı sembol taşları rünik yazıdan çok daha karışıktır. Bunlar kayıp oldukları bildirilenlerle birlikte 630 tanedirler ve yalnızca 4. ile 9. yüzyıllarda Piktler’in hâkim olduğu İskoçya’da bulunurlar.

425 okunabilir sembol 50 farklı işaret grubuna ayrılabilir ve bunlardan en yaygını hilal ve V-asası, çifte disk ve Z-asası, “yunus”, balık, ayna ve taraktır. Latin alfabesiyle bir benzerliği yoktur ve Pikt sembolleri genelde çifttir ve nadiren dörtlü grubu aşarlar – bu nedenle alfabetik olmaları pek düşük bir olasılıktır.

Belli başlı iki kitabe sınıfı vardır. I. Sınıf, cilalanmış kayalara ve Neolitik ve Bronz Çağı dikilitaşlarına kazılmış sembollerden oluşur. II. Sınıf, Hıristiyan sembolizmi taşır. Yerel bir taşın bir yüzüne oyulmuş bir haç ve çoğunlukla göz alıcı bir süsten ve I. Sınıfın sembollerinden oluşmaktadır. Taşın arkasında ya da yanında kimi zaman ikinci bir haça rastlanır.

Pikt dili 9. yüzyılda Pikt Krallığı’nın İskoçya’yla birleşmesinden sonra yerini Gaelce’ye bırakmıştır. Bu dil ortadan kaybolmuş olduğu için bu yazıların yorumu yalnızca sembollere dayanmaktadır. (Bazı taşlarda Ogham alfabesinden harfler vardır ama bunlar anlaşılamadığı için bu taşlar işe yarar “çift-dilli” taşlar değildir.)

Pikt sembolleri büyük bir olasılıkla daha sonraki armalarda olduğu gibi özel adları temsil edip önemli olayları anlatmaktadır. Bazılarının mezar taşları olduğu kesindir. Rünik yazısının aksine Pikt sembolleri tam bir yazı sistemi olmamıştır.

Sanskrit Alfabesi (The Sanskrit Alphabet)

Sanskrit Alfabesi

The Sanskrit Alphabet

Rakamlar

Steno Yazısı

Steno Yazısı

The Shorthand Alphabet

Süryani Alfabesi

Süryani Alfabesi

Alef	Bet	Gimel	Dalet	He	Vav	Zain	Heth	Teth	Yodh	Kaf
ܐ	ܒ	ܓ	ܕ	ܗ	ܘ	ܙ	ܚ	ܛ	ܝ	ܟܟ
										ܟ
Lāmadh	Mim	Nun	Samekh	‘Ē	Pe	Tsade	Kaf	Resh	Shin	Tav
ܠ	ܡܡ	ܢܢ	ܣ	ܥ	ܦ	ܨ	ܩ	ܪ	ܫ	ܬ
	ܡ	ܢ

Yazı Örnekleri

Tibet Alfabesi (The Tibetian Alphabet)

Tibet Alfabesi / The Tibetian Alphabet

Consonants and Vowels

Stacked Letters and Examples

Tibetan Numbers

Urdu Alfabesi

Urdu Alfabesi

Uygur Alfabesi

Uygur Alfabesi

Göktürk Kağanlığı’nın 744 tarihinde yıkılmasıyla onun yerine geçen Uygur egemenliği dönemi kültürel etkinlikler ve gelişmeler yönünden İslam öncesi Türk tarihinin en parlak ve dikkate değer dönemini oluşturur. Çin, Hint ve İran kültürlerinin de etkisiyle kültür hayatına öncelik, renk ve hareketlilik getiren Uygurlar, kağıdı ve matbaayı da alıp kullanmışlardır. Bu arada kullanıla gelen Göktürk yazısını bırakarak kendilerine özgü yeni bir alfabe düzenlemişlerdir.Uygur alfabesi, Sogd kökenli olup, bazı değişikliklerle Türkçe’ye uygulanmıştı.

Bu alfabenin ne zaman kullanılmaya başlandığı kesin olarak saptanamamaktadır. Bugün için bilinen, bu yazı ile yazılmış en eski metinlerin 9. yüzyıl sonlarına ait olduklarıdır. Buna karşın, söz konusu alfabe Uygurların siyasal varlıklarını yitirmelerinden sonra da yüzyıllar boyunca kullanılmıştır. Türklerin İslamiyet’e geçişleri ve Arap kökenli yeni bir alfabenin kabulünden sonra da Türkistan ve Kırım’daki Türk devletlerinde bu alfabe varlığını koruyabilmiştir. Timur İmparatorluğu ve onun kollarında Uygur yazısının kullanıldığı bilinmektedir.Ebu Said Mirza’nın 1468`de Uzun Hasan’a gönderdiği bitik -mektup- Uygur harfleriyle yazılmıştı. Osmanlı İmparatorluğu’nda da sarayda Uygurca bilen kâtipler vardı ve Orta Asya’daki Türk hükümdarlarına gönderilen mektuplarla kimi yarlıkları bunlar yazıyorlardı. Örneğin, Fatih Mehmet`in Otlukbeli Savaşı’ndan sonra Özbek Hanına gönderdiği zafername Uygur alfabesiyle yazılmıştı. Böylece Orta Asya Türkleri arasında olduğu kadar Osmanlı merkez yönetiminde de geçerliliğini koruduğu anlaşılan Uygur alfabesi, varlığını bir süre daha devam ettirmiş ve 18. yüzyılda tamamıyla unutulmuştur.

Viking Alfabesi

Viking Alfabesi

The Viking Runic Alphabet